Un revista-laboratorio dedicá na poesía, proza, ciencia, arte, música, historia, política na papiamentu
El amor, madre, a la patria
No es el amor ridículo a la tierra
Ni a la hierba que pisan nuestras plantas.
Es el odio invencible a quien la oprime.
Es el rencor eterno a quien la ataca.

Jose Martí

11/23/2007

Prostitushón di Idioma

Nós a bai Paisnan Abou algún momentu na aña 1984, y a bolbe patria na 1994. Nós a queda nuebe aña na un país qu paulatinamente, pero sigur, mas y mas nós a cuminsá considerá como hostil. Mientras tempu tábata pasa nós tábata sinti con ‘subcutáneamente’ tábata stoba y borotá loque después di segundo guera mundial a bai sconde, pa un ratu, pero después a bira evidente y awor a haña expreshón público sin ningún clase di desaprobashón o condena público: racismo, discriminashón, bantustan y apartheid qu a haña bos na boca di Pim Fortuyn y Van Gogh. Por fin a lanta para dos hende qu a tribi di bisa loque mashá hende tábata pensa. E proceso aquí a conocé un acelerashón y a queda codificá den diferente ley ambiguo después di 9/11, e notorio día qu a queda malusá pa duna forma públicamente na e falta di rèspèt pa otro puéblonan, e falta di rèspèt pa soberanía, e falta di rèspèt pa tratádonan internashonal qu ta condená agreshón contra otro país soberano sin ningún motibu. No lubidá: Paisnan Abou tá hibando un guera completu como vasallo banda di Merca y Inglatera. Nán no tá na Afganistán y Iraq pa mantené ‘ordén público’. E bia aquí tá difícil llamé ‘politionele actie’ manera a hacié na Indonesia, como si fuera lo tábata trata di un mishón legítimo contra acto di desobediencia civil y no di un guera colonial contra un genuino lucha pa libertad qu a core cu nán como colonisadó y opresor. Esaqui tá un ehemplo clásico con troce bèrdad ora ta cambia palabra.

Nuebe aña Paísnan Abou. Nós tábata den exilio necesario y nós, manera José Martí a bisa, a siña conocé e mònster pasobra nós a biba den su mondongo. Y nós, qu tábatin e privilegio di biba promé na Latino América, a realisá nós qu nunca nós a biba bo’i e tapaqueshi hulandés y sémper a busca otro frontera. Nós a realisá nós qu futuro nunca lo por tá mará na un squina di Europa, sino región: Caribe y Latino América.

Algún simán pasá durante un transmishón di Perspectiva (Z86), un hulandés, den representashón di De Nederlandse Taalunie, a remarcá qu no por tin algu contra un idioma. Ma un idioma no tá algu autónomo, algu qu a cai for di shelu. Un idioma ta representá y ta duna expreshón na su hablántenan y viceversa. ¿Nós tin algu contra idioma hulandés? Nò, si tá e idioma di J.J. Slauerhoff, J.C. Bloem, Boeli van Leeuwen, Tip Marugg o Frank Martinus Arion, entre otro. Sí, si ta trata di e lenguahe colonial di Balkenende y su pandilla. Nós tá contra idioma hulandés ora ta uz’é manera Oostindie ta uz’é ora ta papia di colonialismo di ocashón y ta duda si realmente por compará genocidio di 150 millón inján y hende pretu den transcurso di 350 aña cu Shoah hudiu. Oostindie no ta quere qu e intenshón tábata genocidio, pues no por papia di Shoah Pretu (inján y pretu huntu). Mas aléu mas riba e asuntu aquí. Y sí, nós tá contra idioma hulandés ora nos mes héndenan pa falta di rèspèt pa nan idioma y patria ta maltratá nan idioma mama cu palabra hulandés ora nán ta papia algu qu den un artículo anterior nós a llama un vershón criollo di afrikaans.

Sémper bai nós posishón pa cu idioma hulandés tábata cla: tá idioma di e colonisadó, a pesar qu nós a lanta cun’é na cas, pasobra nos tata a bin cun’é for di otro país.¿Quen no conocé e paradoha ey di antes?: biba den dos mundu. Sin embargo nós a lanta cu papiamentu como nos realidad diario: drumi, biba, soña, hunga ninichi na papiamentu, pensa na papiamentu, zundra, namorá na papiamentu.

Nós exilio na Paisnan Abou a producí otro cos: un definishón scèrpi y preponderante di quen nós tábata, quen nós tá, di unda nós ta bini y, y no ta cansa di bisa esey, qu nós tábata sinti nós incómodo bou di e tapaqueshi hulandés, no pasobra nós tábata quièr sinti nós incómodo, sino pasobra e arquitéctonan y habitántenan di e tapaqueshi ey mes tábata ponebu sinti incómodo, no na lugá, no na cas. E hostilidad qu ta existí awor contra tur loque no tá hulandés e tempu ey tambe tábata existí.

Si acaso por a papia realmente di un catarsis — nós tábata definí caba históricamente — nós, mas bien a bolbe caminda nós a cuminsá. Si sémper, pa custúmber, nós tábata papia hulandés cu nós tata y papiamentu cu nós mama — pa algu ta llam’é lenga mama — na dado momentu na Paisnan Abou nos tata a cuminsá papia papiamentu cu nós. Un cambio no determiná. Nós no ta ni còrda con y na qui momentu. Sin embargo un cambio remarcábel di su parti.

Culturalmente nós tá independiente caba. Nós bida diario tá leu for di realidad di Paisnan Abou. Nós cultura tá lo opuesto di nan cultura. Nos idioma tá bibu y fuerte. Nós realidad tá den un confrontashón diario cu nan realidad. 30 di mei 1969 tá un recordatorio qu no ta existí ningún clase di parentesco cu e colonisadó y tin indicashón qu atrobe e recordatorio ey no tá leu for di cas.

E exilio na Paisnan Abou a percurá pa otro realidad. E realidad qu uzo di hulandés no tábata cuadra cu su nificashón real. Asina por ehemplo nós tábatin mashá problema cu p.e e palabra tolerancia, un palabra qu a drenta uzo di papiamentu tambe den último áñanan. E pregunta tá esaqui: ¿esún qu ta uz’é, ta realis’é quico e tá bisando? Es decir, si hiba e palabra atrobe na su raís, qu ta e verbo tolerá, anto su nificashón ta bira obvio. E ta nificá realmente, qu si bó ta tolerá un hende, anto realmente bó no que pa e drenta bo porta di curá y menos bo cas. E ta nificá mantené otro persona riba distancia. Ta nificá qu tolerancia tá nificá realmente, den fondo, intolerancia y pa extenshón racismo.

Promé qu sigui riba e punto aquí, nós quièr trece lus riba algu relevante. Un excurshón breve den forma di un intermezzo.

For di tempu di nós exilio na Paisnan Abou, nós a cuminsá lesá buqui y tratado di e gran intelectual y estudioso George Steiner. George Steiner den un buqui titulá George Steiner: A Reader a compilá diferente artículo sacá di diferente buqui. Den e tratado The Hollow Miracle e ta atendé hustamente cu degenerashón di idioma pa maluzo especialmente bou di dominio nazi. E ta examiná loque Marcel Kross, lingüista, revolucionario y independentista surnameño di promé ora, a llama prostitushón di idioma.

Steiner ta duna nós e llabi pa llega na profundisashón di e carácter degenerativo aquí di idioma en general. E ta ofrecé un principio pa un estudio mas a fondo pa analisá e proceso aquí den idioma hulandés (y tambe papiamentu). ¿Quico Steiner ta bisa nós? Steiner su punto di salida tá relativamente símpel y cla: idioma alemán a muri. Es decir, e no tá e idioma mas di Goethe, Heine y Nietzsche. Steiner: «Algu inmensamente destructivo a pasa cun’é. E ta haci sonido. E ta hasta comunicá, pero e n’ ta crea ningún sentido di comunión.» E ta sigui bisa:

«Lenguáhenan tá organísmonan bibu. Infinitamente compleho, ma no obstante organismo. Nán tin den nán cierto forsa di bida, cierto poder di absorshón y crecementu. Acshonan di mente qu un tempu tábata espontáneo ta bira mecánico, custúmbernan congelá (metáfora morto, stock similes, slogan). Palábranan ta bira mas largu y mas ambiguo. En bes di estilo, tin retórica. En bes di uzo común exacto, tin yargòn. Raisnan straño y fiamentu ya no ta queda absorvé den e curiente di sánguer di e lenga nativo. Jis ta guli nán y ta permanecé como intrushón straño. tur e fallo técniconan aquí ta aportá na e fallo esencial: idioma ya no ta agudisá pensamentu, sino ta haci’é trúbel. En bes di carga cada expreshón cu e mayor energía y franquesa posíbel, e tá aflohá y dispersá e intensidad di sentimentu. Pues lenguahe ya no tá un aventura (y un lenga bibu tá e máximo aventura di cua celéber humano tá capás). En breve, ya no ta biba un lenga; ta jis papi’é.»

Den e artículo aquí Steiner ta haci e siguiente pregunta: ¿Quico a ocashoná morto di lenga alemán? Steiner ta bai mas leu qu periodo nazi. Según Steiner idioma alemán tábata paradóhicamente mas vital promé qu tábatin un estado unificá (1871). E ta referí na escritornan manera Luther, Goethe, Schiller, Kleist, Heine y Nietzsche. Paradóhicamente mayoría di nán tábata biba pafó di e curasón pruso, y consecuentemente no a queda gará pa «emoshonan di nashonalismo». Según Steiner esaqui ta conta tambe pa literatura mas moderno manera esún di Franz Kafka, qu a scirbi na Praga y Reiner Maria Rilke qu a scirbi na Praga, París y Duino. Su tesis central tá qu for di e tempu aquí di Bismarck, unificashón alemán cu Prusia na su centro y militarismo pruso (siglo 18/19) idioma alemán a cuminsá carga den je e eleméntonan di disolushón.

Steiner ta duna diferente ehemplo di e prostitushón aquí. P.e. después di derota alemán después di prome guera mundial, alemanan tábata referí na nan derota como «e puñá qu nán a haña clabá den lomba» o «… no a derotá e heroico ehército alemán, sino qu traidornan, degenerádonan y bolshevíquenan a claba nán un puñá den lomba». Asina p.e e tratado di Versailles tábata un «plan cruel di bengansa imponé riba Alemania pa su enemígunan». Asina tambe p.e. e «responsabilidad di a cuminsá guera tábata den man di Rusia y Austria o e intríganan colonial di Inglatera traidor, no di Alemania pruso».[1]

Otro escritor qu a exponé e prostitushón di idioma aquí tá George Orwell den e novela 1984. Orwell a duna nós e terminología qu entretantu a bira lenguahe común den forma di newspeak, oldspeak, doublespeak, doubethink; palábranan qu a queda creá pa duna ehemplo di prostitushón di idioma pa tapa y troce bèrdad y realidad.

Tal bes e pregunta ta surgi paquico ta pone tantu énfasis. Pasobra e confrontashón cu Paisnan Abou, su habitántenan, idioma, cultura, racismo, sentido di superioridad, etc. etc. etc tá nós realidad, lamentablemente, ya pa mas qu 300 aña. Tá pa mas qu 300 aña ta bisa nós, dia adén, día afó, qu nós no ta sirbi, qu nós no ta hende. ¿Acaso tá mashá tempu pasá qu nós mayornan mester a canta Wien Neerlands bloed in d' aders vloeit van vreemde smetten vrij? ¿Quen tábata e mánchanan o pèsternan ey antó? ¿No tá nós mes? Consecuentemente nós mes diariamente ta llama e patria aquí di nós e pida baranca, como si fuera e no tin ningún balor. ¿Anto paquico hulandés tá aquí antó? ¿Tá paquico antó no a bisa nunca qu nós no tin balor, laga nós entregá coroto? ¿Qui balor e tin antó? E balor qu nós quièr pe tin como nos cas y patria. Solamente ora nós tá independiente, nós lo por sa su berdadero balor pasobra una bes independiente ta landa ta landa o ta hoga. Un di dos. Solamente independiente por haci nogoshi cu otro país y cosechá su frútanan. Awor ótronan ta cosechá y laga wiriwiri pa nós. Ora shon bibalargu ta papia di fracaso di cierto isla den Caribe, tambe e mester papia di éxito di diferente otro isla-nashón di nos tamaño. Nós mes ta haci e burdugu e fabor di hinca miedu den nós mes héndenan cu ehémplonan apocalíptico. Papia mitar bèrdad tambe ta prostituí un idioma.

Y asina den trancurso di tempu a crea palábranan pa tapa y troce bèrdad.

Asina p.e. a cambia ministerio di guera hacié ministerio di defensa.

Asina awendía ta papia di democracia y derecho humano qu a remplasá civilisashón y cristianismo.

Asina den Statüt igualdad ta nificá desigualdad.

Asina tolerancia ta nificá realmente intolerancia.

Asina ONG (organisashón no-gubernamental) awendía tá otro cara pa mishón y manipulashón manera den pasado pasobra ONG no tin nada di no-gubernamental pasobra esnán qu ta traha pa ONG, ta haña pago pa cria famía di e gobièrnu qu a crea e ONG en cuestión. ¿Acaso l’e sirbi interés di otro qu no ta e país di origen? ¿Acaso l’e por sobrebibí si e no sirbi interés di su país di origen? Pues organisashón no gubernamental tá realmente organisashón gubernamental.

Asina e acshonan policial na Indonesia tá realmente guera di opreshón colonial.

Asina e mishón hulandés na Afganistán y Iraq tá realmente un contingente di militar hibando un guera colonial y imperial contra otro pueblo pa controlá y hòrta lo que no tá di nán.

Asina autonomía nunca realmente a nificá autonomía, sino colonisashón.

Asina Ministerio pa Asúntunan di Reino mester tá Ministerio di Colonia y Ocupashón.

Y su miníster, miníster di colonia y ocupashón.

Den su búquinan di historia, Paisnan Abou no ta papia di administrashón alemán, sino corectamente di ocupashón nazi o alemán.

Asina e palabra bienestar tá concentrashón di tur e facétanan di e proceso actual qu no tá nada mas qu otro capítulo di colonisashón.

Asina e montante qu supuestamente Paisnan Abou lo yuda cun’é, mester tá realmente e promé interesnan di e daño y perhuico y compensashón pa e barbarísmonan cometé durante último síglonan.

Y asina, querido lector, ta papia di transporte di africano en bes di deportashón di africano.

Y asina Oostindie tá creando un ambiente cu su pseudo-ciencia pa quita gravedad di loque a pasa den pasado, bagatelisá pasado ora e ta papia di “achteloos kolonialisme” y ta haña qu asesinato di 150 millón hende pretu y inján no ta genocidio o en todo caso no cu intenshón. Si e ta haña qu no tábata intenshonal, anto esaqui ta nificá antó qu e tábata asina profundo den nan sistema di pensa y haci qu su carácter criminal y bárbaro no tábata y aínda no tá obvio, sino mes común manera hala rosea y come pan. Finalmente e ta cómplice.

Un cos tá sigur. Tá inaceptábel calque tendencia o intento pa bisa qu tábata asina pasobra hende nán tambe tá. Ta nificá antó qu nós tambe tá capás di haci mescos y como tá un acto humano, anto realmente no tin culpa pasobra tá asina hende tá. Finalmente esaqui lo conducí na absolushón di culpa pa crimenan contra humanidad.

E exigencia di pidi pordón pa e crimenan cometé den tempu di sclabitud y después y compensashón mester queda riba mesa. A pesar di esey nós, después di tantu aña no tin speransa qu algún día nán lo llega na realisashón di loque nan antepasádonan a haci y nán mes aínda tá haciendo te pa nan pidi pordón, te pa nan llega na un acuerdo cu nós riba un compensashón adecuado.

Mientras tantu e tema aqui mester queda riba mesa y mester tá tópico di discushón pa nós llega na un solushón y sanashón di nos pasado, pa nós por llega na pas cu nos pasado. No por warda riba e palabra salbadó di esún qu nunca lo pronuncié.

¿Nós mester sigui? E lista tá largu. Mester scirbi historia di nobo.

Steiner ta papia di alrededor di 60 aña (for di Bismarck te Hitler), qu tá e periodo qu a caba cu idioma alemán ora a usé pa disimulá y tapa bèrdad y finalmente ehecutá asesinato brutal di 6 millón hidiu.

Nos pregunta tá anto: ¿quico ta para pa idioma hulandés durante mas qu 300 aña di barbarismo?

Querido lector, aqui antó ta invitabu duna e nòmber berdadero na e plantáshinan caminda a tene nos antepasádonan presu contra nan boluntad y bou di condishonan infrahumano y ta invitabu duna e nòmber berdadero na economía di transporte di hende y economía di plantashi, e fuéntenan financiero principal y primordial di Edad di Oro hulandés.

Pa resumí: duna e nòmber berdadero na plantashi y economía di plantashi.

Steiner su solushón tá fácil: pa un idioma por bolbe cuminsá biba, mester purifiqué.

Nós a duna comienso na esaqui.

Bó tá na palabra awor.


Papiamentu Bibu


[1] Còrda aqui loque a bisa anteriormente riba “politionele acties”. Nán tábata realmente un guera colonial.


No hay comentarios: