Un revista-laboratorio dedicá na poesía, proza, ciencia, arte, música, historia, política na papiamentu
El amor, madre, a la patria
No es el amor ridículo a la tierra
Ni a la hierba que pisan nuestras plantas.
Es el odio invencible a quien la oprime.
Es el rencor eterno a quien la ataca.

Jose Martí

12/14/2007

Canto I - Divino Comedia


Anteriormente nós a menshoná qu nós a cuminsá un biahe dantesco. Pues e barcu tá na caminda. Aqui nós ta referí na e famoso y conocido buqui Divina Commedia di Dante Alighieri.

Ya dieshete aña pasá nós traducí un di e pártinan mas bunita, qu tá e di dos mitar di Canto V di Fièrnu, su ‘orgasmo’.

E obra ta consistí di tres Cántica, Fièrnu, Purgatorio y Paradéis. Cada cántica ta consistí di 33 canto (referencia na fecha di morto di Cristu). Awe nós ta publicá e promé canto di Fièrnu.

Na comienso Dante, pèrdí den un mondi, ta topa cu Virgilio (mira e nota tocante Virgilio). Virgilio lo bira su guía den Fièrnu y Purgatorio. Después di Purgatorio, Virgilio, qu no a conocé Dios (e Dios Cristián berdadero), méster entregá Dante na Beatriz, su guía den Paradéis.

Cada cántica tá atrobe dividí consecutivamente den círculo (Fièrnu), terasa (Purgatorio) y esfera (Paradéis). Den caso di Fièrnu cada círculo, qu atrobe tambe tin divishón, tá, según ta baha mas y mas den Fièrnu, contené diferente pecadó y ta simbolisá cada be picanan mas grave, te ora llega na su centro caminda Lucifer tá. E círculo mas profundo, na su turno partí den diferente zona, tá reservá pa diferente clase di traidor . E último zona tá pa traidornan di nan maestro (Hudas y Yeshua ben-Yozef (Cristu)). E centro mes tá reservá pa Lucifer, traidor di Dios. No méster lubidá cu Lucifer tábata un ángel (serafino) qu a cai.

En breve algu di Divino Comedia na papiamentu. Nós a purba mantené e cantidad di sílaba di e original mas tantu posíbel. Pa por a logra esey, cu regularidad, nós a aplicá cierto técnica di prosodia manera troncamentu (pasobra ta bira pasó), aféresis (supreshón de un o más lèter na comienso de un palabra ( ‘tras en bes di atrás o adén ta bira ‘dén)) y contracshón (‘qu’ y ‘a’ ta bira q’a).

E nótanan tá sacá for di e traducshón na spañó di Ediciones Cátedra (1988).

Pa duna mas dimenshón na e traducshón y yuda imaginashón di e lector, nós lo adishoná algún ilustrashón di e francés Gustave Doré.

Mescos qu Dante mester a pasa den Fièrnu, Purgatorio y Paradéis, nós, aunque na comienso, tá pasando den un biahe lingüístico exitante.

Dante ta caba e buqui (na final di Paradéis) cu e siguiente frase:


T’ amor qu ta move solo y tur strella.


Lo a spera e palabra Dios en bes di amor. Pues tal bes, Dante, a pesar di su evidente convicshón cristián tábata mas gnóstico qu nós ta quere y a referí na final na e gran poder amor, tal bes divino, y no directamente na Dios. E adagio "Dios ta amor" ta un salida demasiado fácil.

Tal bes e mesún fuente divino aquí ta guiando nós riba nós caminda a través di Divino Comedia.

Papiamentu Bibu



CANTO I


Na mitar di e caminda di nos bida[1]
m’a hañami den un mondi sucú sucú[2]
pasó e caminda dirèct ta’ha pèrdí.

¡Es tá duru bisa quico tábata
e mondi salbahe’y, áspero y fuerte
qu pensa riba je ta renobá miedu!

Es tá marga casi manera morto;
ma pasó ta trata di cos bon q’a mira,
ami lo conta di otro cos q’a topa.

No por ripití con a haci drenta ‘dén,
pasó n’e punto ey drumí mí tábata
pasó e ruta berdadero m’a bandoná.

Ma ora na pía di un ceru[3] m’a llega,
banda di un valle qu ey ta’ha caba
hesú mi curasón morto morto a spanta,

m’a hisa cara y mir’e lomb’i ceru
ya ta’ha bistí n’e ráyona’i planeta
qu ta guía hende stret riba ruta.

E or’ey num’e mied’ey a calm’un poco
qu den e lago di alma a perdurá
e nochi q’a pasa cu tantu angustia.

Y maner’esún qu ta queda sin rosea
y’a sali fo’i lamán para cant’i awa
y ’trobe contemplá e awa peligroso,

asina mi spiritu, na careda aínda,
atrobe a bira y mira e lugá
qu n’ ta laga ni’un hende bibu pasa.

Después q’a laga curpa sosegá un poco,
sigui caminda rib’ e ceru desolá,
sémper sigurando e pía di mas abóu.

Ora mí dilanti cla pa subi ceru
a tá aqui un onza[4] ágil y lihé
cu su cueru tur tur na mancha pintá,

fo’i mí dilanti n’ quer a hala quita,
di tur forma ta’ha còrta mi caminda,
qu cada be mí quièr a bira lomba bai.

Tábata comienso di un nobo día,
y paréu solo tábata subi cu strella
qu huntu cun’é e gran amor divino

pa promé bes a move tur cos bunita;
pues mí n’ ta’ha sospechá nada malu
di e fiera cu cueru tur tur na mancha

n’e ora di día y e dushi tempu;
ma un león[5] aqui dilanti mí a blo
y su imagen a llenami di horror.

Ta’ha parce qu é quer a bin riba mí,
cu cabes lantá y cu hámber furioso,
qu asta airu ta’ha mort’i mied’i je.

Y un loba[6] después qu tur su hámber
q’é ta’ha parce carga den su flaquesa,
y mashá hend’ den malora a pone biba.

Esaqui a producimi tantu peso
cu e miedu qu su bista a causami,
q’a pèrdè sperans’i llega cabe’i ceru.

Y mane’ ’sún qu p’ un ten’ ta bira ricu,
y otro tempu ta bolbe cai den ruina,
den tur su pensamentu ta sufri’ llora,

asin’e bestia ta’ha ’fectami sin tregua;
pues contrando cu mí mashá poco poco
e ta’ha pushami caminda solo n’ ta sali.

Mientras mí tábata baha lomb’i ceru,
dilanti mi wówonan a presentami,
un hende den silencio q’a parce muda.

Ora m’a mir’é ey pará den e gran desierto:
«Tene piedad di mí» duru m’a grit’é,
«quen qu bó tá, sea hende o spiritu.»

El a contestá: «Nò, hend’ un ten’ mí tábata,
di mi tátanan Lombardía ta’ha cuna,
pues di nán dos Mantua tábata patria.

M’a nace bo’i Julio César, aunque poco lat,
y m’a biba na Roma bo’i e bon Augusto
den ten’ di diosnan falsu y mentiroso.

Poeta mí tah’ta y cant’e nobl’ y hustu
yu di Anquises qu a bin di Troya,
después q’a quima Ilion e sobèrbè.

¿Ma paquí bó ta bolbe na tantu pena?
¿Paquí bó n’ ta subi e ceru gozoso
qu tá principio y rason di tur dicha?

«¿Tá abo antó Virgilio[7]. e fuent’ alla
qu ta spreit un riu anchu di elocuencia?
m’a contestá cu cara tur na bergüenza.

Oh bó tá luz y honor di tur poeta,
sea útil e gran amor y trabóu
qu a ponemi studia bo gran volumen.

Abo tá mi maestro y abo tá mi autor;
bó tá e único fo’i quen m’a tuma
e bunit’ estilo q’a dunami honor.

Mir’e bestia q’a ponemi bira lomba:
salbami di je antó, sabio famoso,
pues mi puls’ y bena e ta pone tembla.»

«Tá cumbinibu sigui un otro ruta»,
el a contestá or’ a mirami llora,
«si e lugá salbahe bó que laga ’trás.

Pasó’ e bestia ’qui, qu ta ponebu grita,
n’ ta laga ’un hende riba su caminda,
mas tant’ e ta impidi’é q’ e ta mata;

y su instinto t’asina malu y cruel,
qu t’insaciabel e hámber qu ta quim’é,
y, después q’el a come, mas hamber e tin.

Cu mashá animal e ta form’ un bibá,
y mas lo tin tanten Lebrel[8]no llega
qu lo pon’é sucumbí muri den su doló.

Esáqui lo no come tera ni heru,
sino sabiduría, amor y birtud,
y su cuna lo tá entre felp’i felpa.

Y e Italia humilde ey l’e salba
pa cua a muri señorita Camila,
Turno, Euríalo y Niso na herida.[9]

Na tur pueblo lo e yag riba e bestia
te or’ e hisa benté ’trobe den fièrnu
for di unda envidia[10] a lagu’é sali.

Pues pa bó mes bon mí ta discerní’i pensá
qu bó ta siguimi, y mí lo tá bo guía,
for di e lugá ’quí pa otro lugá eterno,

unda lo scucha lamento desesperá,
mira antiguo spiritunan llen’i doló,
cada un gritando su segundo morto;

y lo bó mira esnán qu tá contentu
den candela, paso’ ta warda e día
qu por uni cu tur alma bendishoná.

Y si ta deseá subi huntu cu nán,
ey tin un alma mas digno q’esún di mí:
ora mí lagabu, cun’é lo bó queda.[11]

Pasó ’emperador, qu ’riba ta reina
pues na su leynan mí ta’ha rebelde,
no que pa vía mí ta subi na su reino.

¡Tur parti e ta imperá y’ey goberná;
ey tá su lugá y ey su altu trono tá:
Es tá felis esnán qu e ta eligí!

Y m’a contest’é: Poeta, mí ta pidibu
pa e Dios ey qu abo no a conocé,
pa mí por scap’ e pena ‘quí y pió qun’é:

hibami na e lugá qu b’a bisami
y mí por mira e porta di San Pedro
y tur infelis qu b’a papiami di je.»

E or’ey el a cuminsá cana, y mí su tras.

© 2007 Papiamentu Bibu




[1] Dante a nace na 1265. Nán tábata considerá trinticincu aña como mitar di un bida normal. Acshón di Divino Comedia ta tuma lugá den Simán Santu di 1300, según mayoría di intéprete, y lo caba shete día después.

[2] Mondi sucú tá bida di bicio, picá, ma tambe confushón di su pensamentu; incluso turbulencia político. Tal bes nós no méster excluí pluralidad di significado, manera tá e caso cu diferente otro alegoría dantesco discutí. Aqui tambe lo por trece dilanti e tres constántenan den e obra aquí: superashón moral, superashón di eror doctrinal (cristianismo) y evocashón di actualidad político. Méster nota aqui qu Dante a scirbi Divino Comedia den exilio.

[3] Alegoría di bida virtuoso qu ta requerí esfuerso pa por queda alcansá. Nota aqui e antítesis «scuridad» / «lus» cu cua ta acentuá e contraste «bicio» / «virtud», «eror» / «bèrdad».

[4] Onza o leopardo tá un alegoría di luhuria.

[5] León ta representá soberbia.

[6] Alegoría di cudishi. Nós a dicidí, pa mantené e cantidad di sílaba limitá, di introducí e palabra aquí en bes di p.e. lobo muhé (o hembra), análogo na yewa (y no cabai muhé).

[7] Conocí como autor di e poema épico Eneida, poema den cua a través di historia di Eneas ta glorificá e ciudad di Roma y emperador Augusto. Eneas tábata un príncipe troyano qu a hui for di e ciudad distruí hibando cun’é e diosnan tutelar y tras di un biahe a través di lamán mediteráneo (den e relato aquí Virgilio na su turno ta imitá Odisea), e ta llega península Itálica, caminda tras di guéranan largu cu su habitántenan, discribí según e modelo di Ilíada, e (Eneas) ta casa cu Lavinia (Fièrnu, III), y asina ta duna origen na e rasa fundadó di Roma.

[8] Lebrel tá un rasa di cachó. Tin mashá teoría riba indentificashón o identidad di e Lebrel aquí qu lo logra expulsá e loba. E tendencia general, sin embargo, tá pa miré den sentido genérico: restaurashón di poder civil representá pa e figura di emperador, qu lo bin caba cu tur discordia qu tábata azotá Italia y cu corupshón di Iglesia (católico) mes.

[9] Camila, Turno, Euríalo y Niso tá tur personáhenan di Eneida: Camila tábata un damita guerero qu a muri den combate contra troyánonan; Niso y Euríalo, amígunan proverbial, a muri huntu den combate; Turno, un rey di e principal enemígunan di Troya, ta queda matá pa Eneas mes y asina ta pone fin na e epopeya (épica).

[10] Lucifer, e envidioso.

[11] Virgilio lo tá guía di Dante den Fièrnu y Purgatorio. Den Shelu l’e méster di e guía mas digno di Beatriz.

No hay comentarios: