Un revista-laboratorio dedicá na poesía, proza, ciencia, arte, música, historia, política na papiamentu
El amor, madre, a la patria
No es el amor ridículo a la tierra
Ni a la hierba que pisan nuestras plantas.
Es el odio invencible a quien la oprime.
Es el rencor eterno a quien la ataca.

Jose Martí

10/11/2007

Solo ta baha temprán pa Siglo Mericano

Atrobe nós ta publicá un artículo interesante pa nós cuminsá sali for di e tapaqueshi hulandés. E bia aquí un artículo qu ta duna un excelente resumen di geopolítica y, den extenshón, nos papel y nos posishón den je. E artículo mes tin dos sistema di referencia: unu tá indicá cu paréntesis; esáquinan tá referéncianan mes di e autor. E di dos ta di nós den forma di nota pa, caminda nós ta consider’é oportuno y necesario, acompañá e texto y duna algu mas di splicashón.

Corecshón / Adishón: Den e texto nos a omití splica un palabra importante. E palabra tá leviatán. E palabra ta bin di Tèstamènt Bieu. Por hañé den Job 3:8, Job 41:1, Salmo 74:14, Salmo 104:26 y Isaías 27:1. Di leviatán Babylon ta bisa:

sustantivo masculino
1 MITOLOGÍA Mònster di mitología fenicio, que ta parecé den béibel y qu cristián tá interpretá como demoño.
SINÓNIMO diábel
2 MITOLOGÍA Mónster marino fabuloso.
3 GENERAL Un animal extremadamente grandi (p.e. ballena) o un cos extremadamente grandi (p.e. un barcu grandi)

Wikipedia:

Leviatán (del hebreo לִוְיָתָן, liwyatan) tábata un bestia marino di Tèstamènt Bieu, generalmente asociá cu Satanás, creá pa Dios. E término Leviatán a queda reutilisá na numeroso ocashón como sinónimo awendía di gran mònster o criatura.

Den caso di e texto no solamente antó ta trata un mònster militar, ma tambe, den extenshón, di un obheto enorme y pisá qu tá moviendo y qu ta hañ'é obligá di para. Den e proceso di para obligatoriamente, pa su grandura y peso, ta tarda pa para y ta sigui causa desáster. Por compará esaqui cu loque Golub ta scirbi di e comparashón di Gran Bretaña y Merca.



Solo ta baha temprán pa Siglo Mericano

Le Monde Diplomatique

October 2007

Después di fin di Imperio

Solo ta baha temprán pa Siglo Mericano

Siglo Mericano a cuminsá apenas 60 aña pasá. Pero ta parce qu ya e tá llegando na su fin, cu e desáster di Iraq obligando algún di e élitenan dominante di Merca pa realisá nán qu su hegemonía tá seriamente debilitá. Ma ta parce qu ningún hende sa quico haci awor, o siquiera con comportá.

Pa Philip S. Golub

(Philip S. Golub tá periodista y catedrático na Universidad di Paris VIII)


E resultado desastroso di invashón y ocupashón di Iraq a causa un crisis den élite di poder di Merca mas profundo qu esún qu a resultá di e derota na Vietnám 30 aña pasá, Irónicamente, e mesún coalishón di ultra-nashonalista y neo-conservador qu a uni na áñanan 70, buscando manera di bòltu e síndrome di Vietnám, restaurá poder mericano y rebibá voluntad di victoria, tá causando e presente crisis.

No tábatin un continuo protesta popular masivo manera tábata e caso durante e guera na Vietnám, un que otro probablemente relashoná cu sociología di clase abou di ehercito di boluntario mericano[1] y e echo qu guera tá financiá pa flúhonan financiero strañero (aunque ningún hende sa pa cuantu tempu mas esaqui por sigui). Sin embargo, na nivel di élite guera a quibra e clase dirigente nashonal qu a goberná Merca pa seis década. Crítica público sin precedente na 2006 di diferente oficial mayó retirá riba conducta di guera (1), mas señalnan recurente di desacuerdo den agéncianan di inteligencia y Departamento di Estado, ta reflehá un tendencia muchu mas amplio den opinión élite y institushonan estatal crucial.

No tur crítico ta mes directo manera general retirá William Odom, qu incansablemente ta ripití qu invashón di Iraq tábata e «mayó desáster estratégico den historia mericano» (2), o coronel Larry Wilkerson, Colin Powell su anterior hefe di estado mayó, quende a denunciá un «eror di proporshonan histórico» y qu recientemente a sugerí pa acusá presidente Bush (3),[2] o e anterior director di Conseho Nashonal di Siguridad (NSC) Zbigniew Brzezinski qu a llama guera y ocupashón na Iraq un «calamidad moral, stratégico y histórico» (4).

Mayoría crítico denter di institushonan di estado ta enfocá riba malmaneho di guera y ocupashón en bes di enfocá riba asúntunan mas fundamental di e ocupashón mes. Sin embargo discordia ta amplio y profundo: departaméntonan gubernamental ta intercambiá culpa, acusando otro di «pèrdida di Iraq» (5). Den círculo privá, anterior oficialnan mayó ta expresá rabia qu ta ‘quima’, ta denunciá còmplòtnan misterioso y tin desprecio profundo pa Cas Blancu. Un anterior oficial di Conseho Nashonal di Siguridad a compará presidente Bush y su organisashón cu famía mafioso Corleone den e película The Godfather. Un experto mayó di política exterior a bisa: «Debí na incompetencia, arrogancia y un círculo corupto nós ta na punto di pèrdè nos posishón hegemónico na Medio Oriente y Golfo Pérsico.» «Cas Blancu a quibra ehercito y a trapa su honor,» un senador republicano y anterior veterano di Vietnám a adishoná.[3]


Nán no ta palomba

Ningún di esáquinan, ni ningún di e críticonan institushonal, por queda considerá como palomba: Con que sea nan afiliashón (principalmente republicano) y creencia personal, nán tábata — y algún aínda tá — guardián di poder mericano, directornan di estado nashonal di siguridad, y tin be actornan principal den intervenshonan imperial secreto y abrí na tercer mundu durante guera friu y pos-guera friu. Nán tábata — y algún aínda tá — directornan di sistema di un auto-perpetuante y burocrático mashín di siguridad nashonal — inicialmente analisá pa e sociólogo C. Wright Mills — qu tin como funshón producshón y reproducshón di poder.

Como grupo social, no por distinguí e realístanan aquí for di e obheto di nan crítica den cuadro di nan disposishón di uza forsa o nan crueldad histórico demostrá pa logra métanan estatal. Tampoco por adhudicá e causa di nan discordia na convicshonan conflictivo di ética, norma y balor (aunque nán por ta un factor di motivashón pa algún). Mas bien e tin di aber cu realisashón rashonal qu guera di Iraq a «quibra ehército mericano» (6), debilitá estado nashonal di siguridad, y severamente si no ireparablemente a mina «legitimidad global mericano» (7) — su habilidad di duna forma na preferéncianan mundial y dicta agenda global. Expreshonan di discordia mas sofisticá manera esún di Brzezinski, ta reflehá e noshón qu poder no tá reducíbel na e nivel di habilidad pa coercé,[4] y qu, una bes pèrdí, legitimidad hegemónico tá difícil restaurá.

Señalnan di slepmentu tá palpábel tur caminda: na América Latino, caminda influencia mericano tá na su nivel mas abou después di mashá década di supremacía; na Asia Oriental, caminda, cu mal gana, a obligá Merca negoshá cu Corea di Nòrt y reconocé China como un actor indispensábel den siguridad regional; na Europa, caminda Merca tin planeá di instalá capacidadnan di defensa anti-misil na Polonia tá queda disputá pa Alemania y otro estado europeo; Na Golfo Pérsico, caminda aliádonan di trayectoria largu manera Arabia Saudita ta siguiendo agèndanan autónomo qu parcialmente ta coincidí cu métanan mericano; y den institushonan internashonal, Nashonan Uní y Banco Mundial, caminda Merca ya no ta capás di dicta agènda sin yudansa.

Encuéstanan transnashonal ta indicá un consistente y casi global patronchi di desafío di política exterior mericano como tambe un eroshón mas fundamental di atractividad di Merca: E narativa di Soño Mericano a queda sumergí pa imágenan di un leviatán militar irespetando opinión mundial y violando tur regla. Opinión público mundial lo no por para guera ma e ta conta di forma mas sútil. Algu di e slepmentu aquí por ta reparábel bou di lídernan nobo y cu un política nobo y menos agresivo. Ma tá difícil mira con lo por restaurá unidad di propósito interno: a tuma mashá década pa reconstruí un ehército mericano sacudí después di Vietnám y definí un élite y consenso popular riba uzo di poder. Mobilisashón di sentimentu nashonal pa apoyá aventúranan den exterior lo no tá fácil después di Iraq. Ni no por imaginá un regreso na e status quo di política mundial.

Invashón y ocupashón di Iraq no tá e único causa di e tendéncianan qu nós a delineá, Mas bien, guera di Iraq significantemente a acentuá nán tur huntu na momentu qu fórsanan centrifugal mayó ya tábata funshonando: eroshón y binmentu abou di Consenso na Washington y crecementu gradual di céntronan gravitashonal nobo, notablemente na Asia, tábata tendéncianan establecí día presidente George Bush a bai guera. Awor, mientras cambio di economía mundial den direcshón di Asia ta madurando, Merca tá pegá den un conflicto qu ta absorbé su energíanan total. Historia ta sigui bai y, lentamente pero inexorablemente, mundu ta slep sali for di man mericano.


Destiná na actua como hegémono

Pa élite di poder mericano esaqui ta profundamente perturbante. For di meimei di siglo 20 lidernan mericano a mira nán mes como esnán cu un responsabilidad histórico y único di guía y goberná mundu. Sintá na cabés di mundu for di 1940, nán a asumí qu, manera Inglatera na siglo 19, tábata destiná pa actua como hegémono — un estado dominante qu tin boluntad y forma pa establecé y mantené orden internashonal: pas y un economía mundial liberal y expansivo. Den nan noshón di historia tábata Inglatera su inhabilidad di sostené tal papel y Merca su indisposishón di tuma responsabilidad (aislacionismo) qu a crea e condishonan pa e ciclo di guéranan mundial y depreshón durante e promé mitá di siglo 20.

Consecuencia di e suposishón aquí tá resultá den e argumento circular qu ya qu orden ta requerí un centro dominante, mantenshón di orden (o evitashón di caos) te requerí perpetuashón di hegemonía. E sistema di convicshón aquí, teoretisá den mundu académico mericano na áñanan 70 como stabilidad hegemónico, a sostené política exterior mericano for di segundo guera mundial, ora Merca a surgi como e estado central di sistema capitalista. Ya for di 1940 élitenan económico y político mericano a profetisá un inmenso revolushón den balanza di poder: Merca «lo bira heredero y legatario residual y receptor di e bienan económico y político di Gran Bretania — cetro lo pasa pa Merca» (8).

Un aña después Henry R. Luce ta anunciá binimentu di Siglo Mericano: «Merca su promé siglo como poder dominante na mundu» tábata nificá qu su héndenan «incondishonalmente mester a aceptá nos deber y nos oportunidad como e nashón mas poderoso y vital y ehercé na mundu e impacto total di nos influencia manera ta cumbiní nós y cu e métodonan qu ta parce nós».El a adishoná qu «den calque relashón cu imperio británico, Merca mester asumí su papel como socio mayó. (9). Meimei di áñanan 40 perfil di Siglo Mericano ya a surgi: Supremacía estratégico y predominancia económico mericano sostené pa un red planetario di básenan militar qu ta extendé di Artico te Cabo y di Atlántico te Pacífico.

Lidernan mericano pos-guera qu a presidí construcshón di estado nashonal di siguridad tábata, den palabra di William Appleman Williams, llená di «vishonan di omnipotencia» (10): Merca tábata gosa di bentáhanan económico enorme, un significante bentaha tecnológico y brevemente tábatin un monopolio atómico. Aunque impase coreano (1953) programa soviético di arma y misil nuclear a afectá (levemente) confiansa mericano, el a tuma derota na Vietnám y e lantaméntunan social doméstico qu a compañá e guera y revelá e límitenan di poder. Henry Kissinger y Richard Nixon su «realismo den un era di declinashón» tábata un reconocementu poco dispuesto qu e hegemonía extendé di e anterior 20 áñanan lo no por y lo no a dura pa sémper.

Vietnám y e era di Nixon tábata un punto di cambio den otro forma mas paradóhico: domésticamente nán a cue direcshón di un revolushón conservador y e esfuerso concertá meimei di áñanan 80 pa restaurá y renobá estado nashonal di siguridad y poder mundial mericano. Ora unión Soviético algún aña después a cai den otro, vishonan quibucá di omnipotencia a reaparecé. triumfalístanan conservador tábata soña di primacia y sigurá unipolaridad di largu término (11). Iraq tábata un experimento estratégico diseñá pa duna comienso na e segundo Siglo Mericano. E experimento ey y política exterior mericano awor ta na filingrana.


Salida británico largu

Analogíanan histórico no sa tá perfecto pero Gran Bretaña su salida largu for di su estado di imperio lo por iluminá e presente momentu. Na final di siglo 19 mashá poco líder británico por a imaginá nán fin di imperio. Ora a celebrá reina Victoria su aniversario di diamante, Gran Bretaña tábata poseé imperio transoceánico formal qu tábata abarcá un cuartu parti di teritorio mundial y 300 millón subalterno y subordinado — dos be e cantidad ey si China, un casi-colonia di 430 millón hende, a queda incluí. Ciudad di Londres tábata centro di un aínda mas amplio imperio comercial y financiero informal qu tábata mara mundu. No ta sorprendé, a pesar di temor pa competencia industrial mericano y alemán, qu inglesnan tábata quere qu «Todopoderoso a duna nán un regalo pa explotá universo pa sémper».[5]

E aniversario a resultá di tá e «último aparishón repentino di ráyonan solar di un creencia puru den habilidad británico pa goberná» (12). E di dos guera di Boer (1899-1902) tábata pa preservá e rútanan pa India y sigurá e vínculo mas débil den cadena imperial, a gasta riqueza y sánguer británico y a revelá na un público británico intranquil atrocidadnan di un política abrasador. «Guera surafricano tábata e prueba mayó di poder imperial británico for di tempu di Motín Indio y a resultá den e guera mas extensivo y mas costoso hibá pa Gran Bretaña entre e derota di Napoleón y promé guera mundial» (13). E guera qu a cuminsá na 1914 a agotá y hiba na bancarota su protagonístanan europeo. E largu fin di Siglo Británico a cuminsá. Sin embargo, e imperio no solamente a sobrebibí e crisis inmediato pero a sigui cocochá pa varios década, a través di segundo guera mundial, te su fin bergonsoso na Suez na 1956. Sin embargo, un nostalgia pa grandesa perdí ta persistí. Manera Tony Blair su aventúranan mesopotámico ta demostrá, brillo imperial prolongá a mengua ma no a paga completamente.

Pa élite di poder mericano, estando na tòp di mundu a bira custúmber ya pa 60 aña. Hegemonía a bira custúmber; imperio, un estado di tá y un estado mental. E críticonan institushonal realista di gobièrnu di Bush no tin un cuadro conceptual alternativo, basá riba otro cos qu n’ tá forsa, e balansa di poder di predominancia estratégico. E presente crisis y profundisashón di e impacto di preocupashonan global tal bes lo generá impúlsonan nobo pa llega na cooperashón y interdependencia den futuro. Pero pa mes un cèn política mericano lo tá impredecíbel: manera tur experiencia pos-colonial ta demostrá, de-imperialisashón cu tur probabilidad lo tá un proceso largu y posiblemente traumático.

*****************************

(1) See "Retired generals speak out to oppose Rumsfeld", The Wall Street Journal, New York, 14 April 2006.

(2) Statement to Associated Press, 5 October 2005. Gen Odom was head of the National Security Agency (NSA) under Ronald Reagan.

(3) Cited in "Breaking Ranks", The Washington Post, 19 January 2006.

(4) Testimony before the Senate Foreign Relations Committee, 1 February 2007.

(5) Former CIA Director George Tenet, in his just released book At the Center of the Storm, blames the White House for the strategic failures in Iraq and claims that there never was a "serious debate about whether Iraq posed an imminent threat" or whether to tighten sanctions rather than go to war. This is only the latest skirmish in a conflict between the CIA and the White House since at least 2003.

(6) Former Secretary of State Colin Powell on Face the Nation, CBC, 17 December 2006.

(7) Zbigniew Brzezinski, see note 4.

(8) Speech of the head of the National Industrial Conference board before the annual convention of the Investment Banker Association, 10 December 1940. Cited in James J Martin, Revisionist Viewpoints (Ralph Myles, Colorado Springs, 1971).

(9) Henry R Luce, "The American Century", Life, 1941, republished in Diplomatic History, vol 23, issue 2, spring 1999.

(10) William Appleman Williams, The Tragedy of American Diplomacy (Delta Books, New York, 1962).

(11) See Philip S Golub, "America's imperial longings", Le Monde diplomatique, English edition, July 2001.

(12) Cited in Elisabeth Monroe, Britain's Moment in the Middle East, 1914-1956 (Chatto & Windus, London, 1963).

(13) C Saunders & IR Smith, "Southern Africa, 1795-1901", The Oxford History of the British Empire, vol III, New York, 2001.



Nota final: ¿Unda tur esaqui ta laga Hulanda? Laga nos limitá nós aqui ora nós bisa qu Hulanda tá e vasallo mas fiel di Merca y banda di Merca nán ta hiba un guera total y generalisá na Afganistán y Iraq. Esey ta bisa tur cos. Calque otro día nós lo atendé cu e tópico aquí.



[1] Golub ta nota algu interesante aqui. ¿Quico e quièr men? E no ta duna splicashón. ¿Tal bes e quièr men qu ta trata di ‘strañero’, es decir hende qu no ta descendé ‘racialmente’ di anglosahón, por lo tanto pèrdida di bida humano no ta mishi e mericano blancu, anglosahón directamente o asina tantu? Tá conocí qu pa e guera na Iraq a reclutá te na América Latino.

[2] E texto original ta referí na Impeachment.

[3] Acertadamente Golub ta referí aqui na e echo qu e ‘críticonan’ ta lamentá pèrdida di Merca su poder hegemónico. Nós ta puntra: ¿unda ta queda e condena di pèrdida di 1.000.000 bida iraquí (den e guera aquí so)? Cámara di representante mericano den e díanan aquí ta tratando di condená genocidio di entre 650.000 pa 1.500.000 armenio entre 1915 y 1923 na Turquía, un masacre brutal conocí como genocidio armenio. Nós ta bolbe puntra: ¿unda ta queda e condena di tur e crimenan qu Merca a cometé, tur invashón ? P.e.: sclabitud, Vietnám, Corea, Iraq (2x), Filipinas, Rep. Dom., Cuba etc. etc. etc. ¿Quico pensa di e embargo brutal y infrahumano entre e dos guéranan na Iraq qu a percurá pa morto di un innumerabel cantidad di mucha pa motibu di enfermedad, desnutrishón, falta di medicina etc. etc. etc. etc. etc.?

[4] contené: refrená, impidí, retené, reprimí, limitá, restringí, coartá, cohibí, suhet160, dominá, doma
constreñí: obligá, violentá, exigí, apremiá, urgí, preshoná, instigá, pura, comprimí, pèrta, intimidá, menasá.

[5] Esaqui ta requerí un análisis apart. Loque brevemente nós quièr bisa, preludiando riba un posíbel artículo, ta qu den mundu anglosahón mericano ta biba e creencia profundo qu Merca, nán Merca, tá e tera prometí nobo, qu Merca ta e Israel nobo y qu nán tin e tarea duná pa nan Todopoderoso mes pa tá gobernántenan di mundu. Nós tin aquí di aber cu un compleho cívico-militar cu diferente tengla. No tin un separashón. E tá na mes momento militar, cívico, religioso etc. etc. Por lo tanto pa cu mundu no tin mashá diferencia entre republicano y demócrata. Tur dos ta forma parti di e mesún sistema.


No hay comentarios: