Un revista-laboratorio dedicá na poesía, proza, ciencia, arte, música, historia, política na papiamentu
El amor, madre, a la patria
No es el amor ridículo a la tierra
Ni a la hierba que pisan nuestras plantas.
Es el odio invencible a quien la oprime.
Es el rencor eterno a quien la ataca.

Jose Martí

8/07/2007

6-8-1945

6-8-1945. 62 aña pasá Merca ta dicidí laga un bòm nuclear cai riba Hiroshima. E bòm tábata carga e nòmber Little Boy. Tres día después Merca ta laga otro bòm ainda mas potente cai, e bia aquí riba Nagasaki. E di dos bòm tábata carga e nòmber Fat Man.

E ciencia qu humanidad a desarollá pa llega na e punto di producshón di arma nuclear no a cai for di shelu. Diferente país a haci investigashón for di comienso di áñanan 30 (siglo pasá). Nos ta tene historia còrticu. Na augùstùs di 1939 e científiconan Leo Szilard y Albert Einstein, tur dos científico hudiu brillante, ta manda un carta pa presidente Roosevelt di Merca. E carta tá firmá solamente pa Einstein. Den e carta Szilard y Einstein ta atendé Roosevelt riba e pelíguer inminente qu Alemania nazi tambe lo por desarollá un bòm. Ta considerá e carta aquí como comienso di desarollo di armamentu nuclear qu a haña su cristalisashón den loque awendía tá conocí como Manhattan Project. E proyecto aquí tábata bou di guía científico di Oppenheimer. Finalmente e proyecto aquí a resultá den un prueba qu irónicamente nan a llama Trinidad (16-7-1945), como preludio na loque después mundu a conocé como bombardeo di Hiroshima y Nagasaki.

Después di e prueba Trinidad, ainda presente na e lugá, historia ta conta qu Oppenheimer, mirando e resultado y su consecuencia, mester a pensa riba un pasashi di Bhagavad Gita. Den un di e pártinan qu a pasa den su sintí, Arjuna tá na punto di cuminsá un batalla contra un ehército, qu tambe tábatin pariente di sánguer, y por a scohe pa Krishna tá su acompañante den batalla. Arjuna quièr reconsiderá e batalla consciente qu lo no tin sobreviviente. Den verso 32 di capítulo 11, Krishna ta contestá Arjuna:

Ami tá tempu teribel destructor di tur loque ta biba den tur mundu, comprometé na distruí tur ser den e mundu aquí; di tur e sòldanan heroico presente den e ehército contrali, asta sin bo ningún lo no sobrebibí.

Krishna ta sigui insistí cerca Arjuna pa bai batalla. E ta bis’é qu sin je, con qu bai bin, tur hende lo muri. Arjuna tá simplemente un instrumento. Oppenheimer claramente a mira den e prueba aquí un vishón di fin di mundu. Nos lo por bai asta mas leu y, si pensa riba Bhagavad Gita, qu Oppenheimer a vishoná uzo di e arma contra su mes rumanan. Pasobra finalmente, coló y rasa tá nada mas qu un capa. Di padén nos tur tá mescos. O manera Malisi den Albert Helman su buqui Hoofden van de Oayapok! ta bisa: “Na pal’i guyaba tur fruta tá diferente, bèrdè, hel y ros, ma nan sabor tá mescos, según nan madurés. Abri nan: di padén nan tin e mesún aspecto, pasobra nan ta bini di un troncón.”

Szilard tambe a realis’é qu uzo di e arma qu nan a caba di desarollá lo por a nificá fin di mundu. Después Szilard a purba llega te presidente Truman pa no tira e dos bòmnan riba e ciudadnan haponés. Su inténtonan tábata en vano. Tambe tin prueba suficiente qu ya Hapón tábata na caminda pa capitulashón incondishonal. Además un gran parti di e científiconan qu a participá a proponé, a través di canalnan diplomático, pa reuní cu un delegashón haponés riba calque isla desierto den oceán pacífico y mustra nan qui arma teribel a caba di desarollá y, si nan lo no capitulá, qu nan e ora ey mester a carga e consecuéncianan. E contraargumento barata tábata qu esaqui lo por a haci e haponesnan mas determiná, mas razu, y lo por a prolongá guera ainda mas tantu.

O sea, a pesar di señalnan cla qu Hapón quièr a capitulá y a pesar di e proposishón di e científiconan pa duna Hapón un demostrashón di e poder destructivo di e bòm nuclear, Merca a dicidí tira e bòm, no riba blanco militar, sino riba Hiroshima cu miles di hende. Y como si fuera no tábata suficiente, tres día después ta bolbe laga un mas potente cai riba Nagasaki.

Tragedia di tur esaqui tá qu awendía mundu ta mas insigur qu nunca. Ármanan nuclear ta mas poderoso qu nunca. Awendía tin otro guera pendiente caminda Merca ta acusá Irán di quièr tin arma nuclear. Merca tá e único país na mundu qu a usa arma nuclear den di dos guera mundial y qu a uza uranio empobrecí (depleted uranium) den promé guera di golfo contra Irak (papa Bush su guera) y na Irak awendía (yu Bush su guera) y qu tin e opshón atrobe riba mesa contra Irán. ¿Esaqui ta civilisashón? Esaqui ta barbarismo den su forma mas sunú. Su uzo a contaminá un area inmenso qu a surpasá diferente frontera y lo tin como resultado enfermedad, defecto genético (humano y otro tipo di organismo orgánico) etc. etc. etc. etc. etc. etc………………

Diferente científico hudiu a participá den desarrollo di e promé arma nuclear. Tábata un acto di desesperashón pasobra ya nan tábata na altura, y mundu cu nan, di Hitler su intenshonan racista. Ma lamentablemente nan a yuda crea e arma aquí y hinqué den man di un país cu un élite blancu no menos racista y qu tábatin conglomerátonan industrial y comercial grandi qu a haci nogoshi cu Hitler. Ford a yuda mobilisá Hitler y IBM tábatin un papel importante den automatisashón y eficacia di exterminio di hudiu, pa duna algún ehèmpel. E buqui The American Axis: Henry Ford, Charles Lindbergh, and the Rise of the Third Reich di Max Wallace inclusive ta haci menshón di un pòrtrèt na muralla di Ford den un oficina di Hitler. Además, Ford cu su tratado racista y antisemita The International Jew: The World’s Foremost Problem tábata un inspirashón pa Hitler y como berpùt di benenu racista no tábata diferente for di Hitler su Mein Kampf. Al fin y al cabo nan no tábata diferente for di Hitler. Por cierto: tantu e buqui di Hitler como esún di Ford tá obtenibel via Amazon.

Nos tur conocé historia. Finalmente aliádonan a gana guera. Na final por a haci cuenta: 70 millón hende a fallecé den di dos guera mundial. Den nan 6 millón hudiu. Ma mientras alemanan tábata trata di tapa nan consenshi cu Ich habe es nicht gewust (mi no tábata sa), aliádonan no a haci nada pa salba seis millón hudiu di exterminio.

Mi ta cita Barnstone for di We Jews and Blacks:

A pesar qu durante e ultimo áñanan di guera aliádonan tábatin dominio aéreo completo, e víanan féreo pa cámponan di morto nunca a queda distruí, ni a bombardeá selectivamente e cámaranan di gas. E arguméntonan pragmático pa no eliminá e cámaranan o rútanan tábata qu si alemanan tábata asina bobo qu nan tábata preferá transportá hudiu, eslavo y gitano pa nan morto en bes di llena nan cu munishón y sòldá pa frente di batalla, asina sea, pues asina fórsanan alemán lo a debilitá. Si e héndenan hincá manera saldinchi den blequi lo tábata prisionéronan di guera mericano o inglés o civilnan na caminda pa cámaranan di gas, mashá ten lo a eliminá e rútanan y e cámaranan manera a sosodé cu e luganan di lansamentu di misil na Dinamarca ora bomnan V2 a cuminsá cai riba Londres. E luganan aquí tábata scondí bou di baranca, ferosmente protehá pa alemanan, ma bombéronan aliado tábata “sambuyá” bou di e baráncanan y destruí nan, un logro qu tábata incomparablemente muchu mas difícil qu bombardeá rútanan fácilmente y abiertamente accesibel y edificionan identificá conteniendo cámaranan di gas. Día m’a bishitá Auschwitz después di su liberashón y a examiná su cámaranan di ehecushón banalmente bergonsoso, m’a queda babucá qu e ciudad di morto aquí a sobrebibí intacto mientras sobrá di Europa tábata bou di bombardeo permanente.”

Te aqui Barnstone. Mientras e germánonan na Merca y Inglatera tábata trata di controlá un rumán qu a cuminsá comporté malu, nada nan no tábata haci pa scapa seis millón hudiu, qu ya tábata condená pa dos mil aña. Shoah tábata ehecushón final di un antisemitismo qu a conocé su raisnan den Beibel, dosmil aña pasá. Nan a pensa, y pa bisé den idioma di otro ‘subrasa’ germano: “Opgeruimd staat netjes.”

Papiamentu Bibu

No hay comentarios: