Un revista-laboratorio dedicá na poesía, proza, ciencia, arte, música, historia, política na papiamentu
El amor, madre, a la patria
No es el amor ridículo a la tierra
Ni a la hierba que pisan nuestras plantas.
Es el odio invencible a quien la oprime.
Es el rencor eterno a quien la ataca.

Jose Martí

9/25/2007

Mi Rasa

Papiamentu Bibu ta bai cuminsá introducí téxtonan di y tocante pensadonan y luchadonan latino-americano, caribe y ótronan qu tal bes nós a lubidá o no sa qu ta existí. Nós ta pensando riba prócernan manera José Martí, Simón Bolívar, Aimé Césaire, Léopold Sédar Sengor, Léon Damas, Frantz Fanon, Anton de Kom, Albert Helman, Toussaint l’Overture, Boni, Baron, Joli Coeur, Tula, Carpata, Luis Mercier, Luther King, Yeshua ben-Yozef, Mandela, Ghandi, Ernesto Guevara, Fidel Castro Ruz, doctor da Costa Gómez y mas, mas, mas y mas. Jis algún nòmber for di un lista largu qu, sigur-sigur, nós lo no alcansá publicá completamente. Ma mester haci un comienso. Nós mester sali for bou di e quesera hulandés y realisá nós qu tin mas qu Paisnan Abou qu, finalmente, ta un pipita di arós den universo.

¿Quico tur e persónanan qu nós a menshoná tábatin o tin en común? Libertad. Nán tur a lucha pa libertad pacíficamente o armá o tur dos huntu. Nán tur tábata contra opreshón.

Pues laga nós cuminsá cu esún qu pa Cuba tá tata di su independencia, José Martí y Pérez. José Martí, e poeta y revolucionario qu a bringa pa libertad y soberanía di patria cubano, ma na mes momentu a scirbi na fabor di pas y hermandad. Martí, ya mas qu shen aña pasá, a bisa di Merca: «M’a biba den e mònster y mí conocé su mondongo.» Sin embargo e no a queda cu rencor pa cu yánquinan.

Martí tá tambe poeta di poémanan sensíbel manera:

Cultivo una rosa blanca
en junio como enero
para el amigo sincero
que me da su mano franca.

Y para el cruel que me arranca
el corazón con que vivo,
cardo ni ortiga cultivo;
cultivo la rosa blanca.

Martí tá tambe e poeta di Versos Sencillos qu tábata fuente pa e canción Guantanamera:

Yo soy un hombre sincero
De donde crece la palma.
Y antes de morirme quiero
Echar mis versos del alma.

Aqui nós ta presentá un tratado di Martí, tal bes un de esunan menos conocí:


Mi rasa

E asuntu ey di racista tá birando un palabra confuso y mester pone claridad. Hende no tin ningún derecho special pasobra e ta pertenecé na un que otro rasa: ora bisa hende, cu esey nós ta bisa tur derecho. Hende pretu, pa tá pretu, no ta inferior ni superior na ningún otro hende; Ta peca pa redundante hende blancu qu ta bisa: «mi rasa»; Ta peca pa redundante hende pretu qu ta bisa: «mi rasa». Tur loque ta dividí hende, tur loque e ta specificá, apartá o acoralá[1] tá un picá contra humanidad. ¿Cua hende blancu sensato ta hinca den su cabes broma di tá blancu, y quico hende pretu ta pensa di hende blancu qu ta broma di tá blancu y qu e tin deréchonan special pa tá blancu? ¿Quico hende blancu lo pensa di hende pretu qu ta broma di su coló? Insistí riba divishonan di rasa, riba diferéncianan di rasa, di un pueblo naturalmente dividí, ta dificultá fortuna público y individual. Nán tin qu haña otro den un mayor acercamentu di factornan qu mester biba huntu. Si ta bisa qu den hende pretu no tin culpa aborigen[2] ni virus qu ta impidi’é desarollá enter su alma di hende, anto nós ta papia bèrdad, y mester bis’é y demostr’é, pasobra inhusticia di e mundu aquí tá mashá, y mashá tá e ignorancia qu ta pasa pa sabiduría. Y asina mes tin hende qu di buena fe ta quere qu hende pretu t áincapás di tin inteligencia y curasón di hende blancu. Pues si ta llama e defensa ey di naturalesa racismo, no ta importá qu ta llam’é asina, pasobra e n’ tá nada mas qu decoro natural y bos qu ta clama fo’i pechu di hende pa pas y bida den país. Si ta tuma distancia di e condishón di sclabitud, e rasa catibu no ta sufri inferioridad, ya qu gálonan[3] blancu, cu wowo blou y cabey di oro, a bende curpa como catibu, cu renchi na garganta, na márshenan di Roma; esey tá racismo bon, pasobra tá puru husticia y ta yuda quita prehuicio di e blancu ignorante. Pero tur racismo hustu ta caba ey, qu tá e derecho di hende pretu pa mantené y proba qu su coló no ta priv’é di ningún capacidad y derecho di especie humano.

E racista blancu, qu ta duna su rasa deréchonan superior, ¿qui derecho e tin pa queha riba e racista pretu qu tambe ta mira singularidad den su rasa? E racista pretu, qu ta mira den rasa un carácter special, ¿qui derecho e tin pa queha riba e racista blancu? Hende blancu qu, pa motibu di rasa, ta quere qu e tá superior na hende pretu, ta admití e idea di rasa y ta autorisá y provocá e racista pretu. Hende pretu qu ta proclamá su rasa, ora loque tal bes e ta proclamá únicamente den e forma eroneo ey e identidad spiritual di tur rasa, ta abri caminda pa y provocá e racista blancu. Pas ta pidi deréchonan común di naturalesa; deréchonan diferencial, contrali na naturalesa, tá enemígunan di pas. Hende blancu qu ta aisl’é, ta aislá hende pretu. Hende pretu qu ta aisl’é, ta provocá y aislá hende blancu.

Na Cuba no tin temor pa guera di rasa. Hende tá mas qu blancu, mas qu mulato, mas qu pretu. Den cámponan di batalla nán a muri pa Cuba, huntu nán a subi bai shelu, e álmanan di blancu y pretu. Den bida diario di defensa, di lealtad, di hermandad, di astucia, na banda di cada blancu tábatin un pretu. Pretu, mescos qu blancu, tá dividí pa carácter, tímido o baliente, abnegá o egoísta, den e diverso partídonan den cua hende ta forma grupo. Partídonan político tá agregado di preocupashonan, aspirashonan, di interesnan y caracternan. Ta busca y haña e semehante esencial ariba di e diferéncianan di detalle; y lo fundamental di caracternan análogo ta haña fundamento den partídonan, aunque nán ta diferí den lo incidental o den lo postergábel relashon↑ cu e propósito común . Pero resumiendo, semehanza di caracter, superior como factor di unión di relashonan interno di un coló di hende graduá y den nan grado tin be contrali, ta dicidí y imperá den formashón di e partídonan. Afinidad di caracter tá mas poderoso entre hende qu afinidad di coló. Hende pretu, distribuí den specialidadnan diverso o contrario di espíritu humano, hamás lo mescla, o lo deseá mescla, contra hende blancu, distribuí den e mesún specialidadnan. Hende pretu tá demasiado cansá di sclabitud pa hinca curpa bolutariamente den sclabitud di coló. Hende di luho y interés lo hala p’aqui banda; blancu y pretu; y hende generoso y desinteresá lo hala p’alla banda. Hende bèrdadero, blancu cu pretu, ta trata otro cu lealtad y ternura, pa placer di mérito y orgullo di tur loque tera caminda nós a nace ta honra, pretu cu blancu. Hende pretu qu awendía ta uza e palabra racista di buena fe lo no uz’é mas, ora nán comprondé qu e tá e único argumento bálido di apariencia y di balidés den hende sincero y nervioso, pa ninga hende pretu plenitud di su deréchonan di hende. Dos racista lo tá igualmente culpábel: e racista blancu y e racista pretu. Mashá hende blancu ya a lubidá riba nan coló, y mashá hende pretu tambe. Huntu nán ta traha, blancu cu pretu, pa desarollo di mente, pa propagashón di virtud, pa triunfo di trabou creadó y caridad sublime.

Na Cuba nunca no tin guerra di rasa. República no por bai patrás; República, fo’i e día único di redenshón di hende pretu, fo’i e promé constitushón di independencia riba 10 di aprel na Guáimaro, no a papia nunca di blancu ni di pretu. Deréchonan público, concedí ya di puru astucia pa Gobièrnu spañó y qu a haña nan origen den custumbernan for di e tempu promé qu independencia di nos isla, lo no por queda ningá mas, ni pa e spañó qu lo mantené nán mientras e ta animá Cuba pa sigui dividí cubano pretu for di cubano blancu, ni pa independencia, qu den libertad lo no por ninga e deréchonan qu e spañó a reconocé den servidumbre.

Y pa loque ta trata sobrá cada quen lo tá liber den lo sagrado di su cas. Mérito, e prueba patente y continuo di cultura y comercio inevitábel lo caba di uni hende. Na Cuba tin mashá grandesa den pretu cu blancu.

José Martí y Pérez


© 2007 Papiamentu Bibu




[1] Hinca den un squina.

[2] Indígeno. Autóctono. Congenital. Es decir, nacé qu e condishón en cuestión.

[3] Descendiente galo o sea francés.

No hay comentarios: