Un revista-laboratorio dedicá na poesía, proza, ciencia, arte, música, historia, política na papiamentu
El amor, madre, a la patria
No es el amor ridículo a la tierra
Ni a la hierba que pisan nuestras plantas.
Es el odio invencible a quien la oprime.
Es el rencor eterno a quien la ataca.

Jose Martí

12/31/2007

Un Felís Aña Bendishoná

Aunque Papiamentu Bibu a conocé su comienso den mundu virtual na 2007, un aña qu ta caba awe, Papiamentu Bibu su cuna tá muchu mas bieu qu esey.

Pues aqui poco ora nós lo drenta un aña nobo. Pa nós otro aña no ta nificá mashá. Tá simplemente un día mas. Loque pa nós ta parce importante, pa otro no tin nificashón. Asina e aña nobo hudiú tá diferente for di e aña nobo chinés. Y esún chinés na su turno tá diferente for di esún mòslem.

Y manera loque nós a caba di bisa, tá relativo, asina religión tambe tá relativo. Es decir, tur según nan doctrina, ta mustra e caminda. Ningún tin e bèrdad absoluto, o e caminda berdadero, den su man. Cada unu ta forma un parti di e espectro total. Y por lo tanto tur méster trata otro cu rèspèt. No tolerancia, sino rèspèt. Y rèspet ta cuminsá caminda otro persona no necesariamente méster quere den bo religión, y caminda, exento di mil y un advertencia apocalíptico, no ta trata di imponé bo dogma religioso.

Nos compañera di bida tá profundamente religioso. Un cristián berdadero qu ta biba su fe cu palabra y cu echo. Y aunque nós no ta afiliá y no ta sinti afinidad pa ningún religión, nós ta admir’é pa, no solamente su fe inquebrantábel, sino mas aínda e echo qu tur día atrobe e ta bib’é y expres’é cu echo.

Riba tur esaqui pa nós, y solamente pa nós, tin un bèrdad, esún bèrdad, qu ora ta bib’é plenamente, tur otro faceta den bida ta haña y realisá nan berdadero dimenshón, y esey tá libertad humano. Ora nós lo tá líber, nós lo sinti e dignidad qu tur otro ser humano líber ta sinti. Ora nós lo tá líber, nós lo tin nos mes destino den nos man.

No e libertad bashí qu e apologétanan mericano y baholandés ta predicá mientras nán ta sigui chica hende, sigui oprimí hende, sigui hòrta hende, invadí, bombardiá y exterminá bou mil y un pretexto di mercado líber, derecho humano y e «American way of life» asina deseá.

Nós tá papiando di e libertad caminda nós mes ta dicidí quico haci cu nos patria, con goberné, con cria nos yunan. E libertad di tuma e decishón, finalmente, qu papiamentu tá nos idioma, e único idioma y vehículo qu lo hiba nos na e desarollo deseá. Caminda nós no ta confundí libertad berdadero cu e posibilidad di por core den un SUV di shenmil florín o por haci loque nós que. Nos no ta envidiá e «American way of life». Pa nós solamente ta conta un bida dedicá na futuro di nós patria. Caminda e interesnan di patria tá na promé lugá.

E argumento qu Antilla no quièr bira soberano pasobra un mayoría no que, no ta quita, manera Marcel Kross a formul’é, qu e tá e único bèrdad pa llega na plenitud den bida. Tur pueblo tin e pleno derecho na libertad. Y e no ta quita e derecho individual di sigui lucha pa libertad, aunque un mayoría no ta mira lus aínda. Además, según Marcel Kross, sémper den historia un minoría, consciente di e derecho y bèrdad aquí, ta tuma iniciativa y tá e minoría aquí ta iluminá mayoría, qu lo sigui después ora e comprondé qu e derecho y bèrdad aquí tá e único caminda pa llega na dignidad humano.

Na esaqui, humildemente, Papiamentu Bibu quièr aportá. Nós que mira nos compatriótanan llega na e máximo grado di consenshi y dignidad. E grado máximo qu ta hiba nós na e convicshón qu nós mes por goberná nós mes y a la bes biba den harmonía y cooperashón qu tur nashón cerca y leu for di nós. Nós a llam’é independencia den interdependencia. Un país soberano qu tin su mes representante na Nashonan Uní y embahádanan, según presupuesto permití, na paisnan cu cua nós quièr cooperá. Caminda nós finalmente tá convencí qu por formulá loque nós que na papiamentu, basta nós que: literatura y poesía, ma tambe matemática, química, física y astrofísica. Esey ta Destino Evidente berdadero y humano. No esún qu tin como único meta bo subyugashón o bo exterminio.

José Martí, e apóstel di independencia cubano a bisa na un momento clave den e lucha pa independencia cubano «Es la hora de los hornos y no se ha de ver más que la luz».

Pues awor nós ta pará na e momento ey. Jis méster sigui mira e lus di libertad. Pa dilanti, pa dilanti, sémper pa dilanti.

Un felis aña bendishoná.


Papiamentu Bibu

12/30/2007

Destino Evidente

Na 1839 e publicista mericano llamá John O’Sullivan a publicá un artículo qu después a crea un bida nobo bou di e título Manifest Destiny. O sea Destino Evidente o Destino Manifiesto. Loque ta sigui aqui tá realmente un abstracto di otro artículo titulá The Great Nation of Futurity (The United States Democratic Review, Volumen 6, Edishón 23, pag. 426-430). Na e siguiente vínculo por haña un facsímil di e artículo original.

http://cdl.library.cornell.edu/cgi-bin/moa/moa-cgi?notisid=AGD1642-0006-46

Destino Evidente tá formulá e filosofía pa cua consciente y subconsientmente, Merca a bira loque e tá awor. E tá e fundamento filosófico, sicológico y consecuentemente ideológico qu a permití un grupo cuminsá colonisá tera di otro hende for di día qu e barcu Mayflower a descargá e peregrínonan (Pelgrim Fathers) na 1620 y qu posteriormente a conducí (después di nan guera di independencia contra Inglatera) na e expanshón occidental. Esaqui a resultá den destrucshón di tríbunan inján y genocidio. Tambe el a resultá den «anecshón» di Florida, cumpramentu di Oregon, guera di invashón y ocupashón di México.[1] Ma tambe e tá e fundamento di Doctrina di Monroe, Roosevelt su corelario na e doctrina di Monroe y Kennedy su New Frontier. E lista tá largu. Nós lo nombra aqui algún:

· Guera spañó-mericano (ocupashón di Filipinas, Cuba, Puerto Rico, Guam, íslanan Carolina)[2]

· Separashón di Panamá for di Colombia

· Invashón di República Dominicano

· Invashón di Grenada

· Invashón di Somalia

· Guera contra Corea

· Guera contra Vietnam

· 1º guera contra Iraq

· Guera contra Afganistán

· 2º Guera contra Iraq

Nós ta boble ripití: esaqui tá un lista mashá limitá di tur e guéranan, intervenshonan, asesinátonan (p.e. Salvador Allende y Ernesto Guevara) etc., etc. ¿Paquico tantu guera, intervenshón, invashón y asesinato? Pues si nós quièr comprondé historia moderno y en especial hegemonía mericano (den combinashón qu su aliado Inglatera y su vasallo fiel Paisnan Abou), anto nós mester tin conocementu adecuado di e documento aquí. Di esaqui calque líder latino-americano tá consciente y tá na su punta di lenga ora ta atendé cu imperialismo mericano.

Promé qu nós sigui, nós lo laga na palabra, den su mes idioma, e senador Albert Jeremiah Beveridge (6/10/1862, Highland County, Ohio – 27/4/1927, Indianapolis, Indiana) den dos citado:

1. «The Philippines are ours forever… And just beyond the Philippines are China’s illimitable (limitless) markets. We will not retreat from either. We will not repudiate our duty in the archipelago. We will not abandon our opportunity in the Orient. We will not renounce our part in the mission of our race, trustee under God, of the civilization of the world. The Pacific is our ocean… Where shall we turn for consumers of our surplus? Geography answers the question. China is our natural customer… The Philippines give us a base at the door of all the East… No land in America surpasses in fertility the plains and valleys of Luzon. Rice and coffee, sugar and cocoanuts, hemp and tobacco… The wood of the Philippines can supply the furniture of the world for a century to come. At Cuba the best informed man on the island told me that 40 miles of Cuba's mountain chain are practically mountains of coal… I have a nugget of pure gold picked up in its present form on the banks of a Philippine creek… My own belief is that there are not 100 men among them who comprehend what Anglo-Saxon self-government even means, and there are over 5,000,000 people to be governed. It has been charged that our conduct of the war has been cruel. Senators, it has been the reverse… Senators must remember that we are not dealing with Americans or Europeans. We are dealing with Orientals.»

2. «God has not been preparing the English-speaking and Tectonic peoples for a thousand years for nothing but vain and idle self-admiration. No! He has made us the master organizers of the world to establish system where chaos reigns… He has made us adepts in government that we may administer government among savages and senile peoples. Theodore Roosevelt, John Cabot Lodge, and John Hay, each in turn, endorsed with a strong sense of certainty the view that the Anglo-Saxon [Americans] was destined to rule the world. Such views expressed in the 19th century and in the early 20th century continues to ring true in the minds of many non-Indian property owners. The superiority of the "white race" is the foundation on which the Anti-Indian Movement organizers and right-wing helpers rest their efforts to dismember[3] Indian tribes.»

Tá e filosofía aquí ta forma e fundamento qu Merca tá eligí pa Dios, qu nán ta e Israel nobo, e tera prometí nobo, y qu nán ta e israelítanan nobo. Nán tin e orden divino di goberná mundu na nan parecer.

Tá mas qu claro qu ora nós ta papia di Merca den e contexto aquí, nós ta papia en esencia di e mericano prostestant blancu. Den e contexto aquí p.e. e «mercenario» y «mayordomo» Colin Powell no ta conta. Mescos ta conta pa e «criá» Condoleeza Rice qu solamente ta drenta den e gran sala di e mericano blancu via e porta di patrás (porta di servicio). Tur tá desechábel y ora no tá necesario mas, nán lo bolbe sali for di e mesún porta, sin honor, manera a pasa cu Colin Powell.

Nós ta lagué te aqui. Den futuro nós lo profundisá mas riba e pensamentu aquí.


DESTINO EVIDENTE

Considerando qu pueblo mericano a derivá su origen for di diferente otro nashón, y considerando qu e Declarashón di Independencia Nashonal tá completamente basá riba e gran principio di igualdad humano, e échonan aquí por lo tanto ta demostrá inmediatamente nos posishón desconectá relashoná cu calque otro nashón; qu nós, realmente, tin mashá poco vínculo cu historia pasado cu calque un di nán, y menos aínda cu antigüedad, su glórianan, o su crímenan. Al contrario, nos nacementu nashonal tábata e comienso di un historia nobo, formashón y progreso di un sistema político no purbá, qu ta separá nós for di pasado y ta conectá nós solamente cu futuro; y te caminda ta concerní e desarrollo completo di e deréchonan natural di hende, den bida moral, político y nashonal, cu certesa nós por asumí qu nos país tá destiná pa tá e gran nashón di futuro.

E tá destiná na esey, pasobra e principio riba cua un nashón tá organisá ta fiha su destino, pues esún di igualdad tá perfecto, universal. E ta presidí den tur operashón di mundo físico, y e tá tambe e ley di consenshi di alma – e dictádonan auto-evidente di moralidad, qu ta definí cu exacitud e deber di hende pa cu hende, y consecuentemente e deréchonan di hende como hende. Ademas, e archívonan verás di calque nashón ta proveé evidencia abundante, qu su felicidad, su grandesa, su durashón, tábata sémper na proporshón cu igualdad democrático den su sistema di gobernashón…

¿Cua amigu di libertad humano, civilisashón, perfecshón. lo quier laga su bista cai riba e pasado histórico di monarquíanan y aristocracíanan di antigüedad, y no deplorá qu calque día nán a existí. ¿Cua filántropo por contemplá opreshón, crueldad y inhusticia imponé pa nán riba másanan di hende, y no bira cara di horor moral pa loque el a mira den retrospecto?


Merca tá destina na áctonan mihó. Tá nos gloria sin paralelo qu nós no tin ningún reminiscencia di cámponan di batalla, si no tábata den defensa di humanidad, di e oprimídonan di tur nashón, di e deréchonan di consenshi, e deréchonan di manumishón.[4] Nos archívonan no ta describí ningún escena di matansa hororoso, caminda a hiba miles di hende pa asesiná otro, idiótanan y víctimanan di reynan, aristócratanan, demóñonan den forma humano llamá héroe. Nós tábatin patriota pa defendé nos hogarnan, nos libertadnan, pero ningún aspirante na corona o trono; ni pueblo mericano algún día a sufri pa queda guiá pa e ambishón perverso di despoblá tera, extendé desolashón tur caminda, y qu un ser humano lo por queda poné riba un stul di supremacía.[5]

Nós no tin ningún clase di interés den escénanan di antigüedad, sino solamente como lecshón pa evitá casi tur nan ehémplonan. Futuro expansivo tá nos arena, y di nos historia. Nós tá drentando su espacio inexplorá, cu e berdadnan di Dios den nos mente, obhétonan beneficioso den nos curasón, y cu un consenshi cla no manchá pa pasado. Nós tá e nashón di progreso humano, ¿y quen lo que, quen lo por, pone límitenan na na marcha pa dilanti? Providencia tá cu nós, y ningún poder terestre lo por. Nós ta mustra riba berdad eterno na e promé página di nos declarashón nashonal, y nós ta proclamá na e millonan di otro téranan, qu «pórtanan di fièrnu» — e podernan di aristocracia y monarquía — «lo no prevalecé contra nán».

E futuro sin límite y di gran alcance lo tá e época di grandesa mericano. Su área magnífico di espacio y tempu, e nashón di mashá nashón tá destiná na manifestá na humanidad e excelencia di prinpípionan divino; establecé na mundu e tèmpel mas noble na mundu hamás dedicá na Todopoderoso — Sagrado y Bèrdad. Su vlur lo tá un hemisferio — su dac e firmamentu di shélunan llená di strella, y su congregashón un unión di mashá república, incluyendo millones di hende, llamando, qu no tin ningún hende como doño, sino goberná pa Dios su ley natural y moral di igualdad, e ley di hermandad — «di pas entre hende di bon boluntad»…

Sí, nós tá e nashón di progreso, di libertad individual, di manumishón universal. Igualdad di derecho tá e punto central di nos unión di estado, e gran ehemplo di igualdad corelativo entre indivíduonan; y mientras bèrdad ta iradiá su splendor, nós no por haci un paso atrás, sin disolvé esún y tumba e otro. Nós méster sigui pa dilanti pa cumpli cu nos mishón — pa llega na desarollo completo di e principio do nos organisashón — libertad di consenshi, libertad di persona, libertad di comercio y finan empresarial, universalidad di libertad y igualdad. Esaqui tá nos máximo destino, y su carácter eterno natural, inevitábel mandato di causa y efecto qu nós tin qu cumpli cun’é. Tur esaqui lo tá nos futuro historia: establecé na mundu diginidad moral y salbashón di hende — bèrdad inalterábel y benevolencia di Dios. Pa e mishón bendishoná entre e nashonan di mundu — qu tá privá di e bèrdad aquí qu ta duna bida — Merca a queda eligí. Y su altu ehemplo lo destruí y caba cu e tiranía di reynan, hirárcanan y oligárcanan, y lo hiba e bon nóbonan di pas y bon voluntad caminda awor cantidadnan grandi ta soportá un existencia apenas mas envidiábel qu esún di bestia den cunucu. ¿Quen, antó, quièr duda qu nos nashón tá destiná na tá e gran nashón di mundu futuro?



[1] Algún mericano blancu asta a papia di anecshón di México completo.

[2] Aínda Puerto Rico y Guam tá teritórionan ocupá pa Merca.

[3] Desintegrá.

[4] E acto di duna libertad na un catibu.

[5] Aqui nós quièr referí loque anteriormente nós a scirbi tocante e «eféctonan» qu e expanshón occidental a causa e tríbunan inján. Pues e frase aquí di O’Sullivan ta contradecí realidad.


12/27/2007

Trabounan y Anóchinan (Vershón Integral Cap. II)

II


Paradéis Bèrdè

straño mí tábata
ora bisiña di lusnan lehano
mi tábata atesorá palabra puru
pa crea silencio nobo.



Infancia

T’e ora qu yerba ta crece
den memoria di cabai.
Bientu ta pronunciá discúrsonan ingenuo
na honor di lílanan,
y un hende ta drenta morto
cu wówo abrí
manera Alicia n’e país di loque ya a mira.



Antes

mondi musical

para ta pinta den mi wówonan
couchi chiquitu


Alejandra Pizarnik

© 2007 Papiamentu Bibu

12/26/2007

Trabounan y Anóchinan (Vershón Integral Cap. I)

Anteriormente nós a anunciá publicashón di e colecshón E Trabounan y Anóchinan di Alejandra Pizarnik. E colecshón ta consistí di tres parti. Cu e publicashón awe nós ta concluí e promé parti. E otro pártinan tá cla caba. Solamente falta un revishón. Tal bes awe mes lo sali parti II qu ta consistí di apenas tres poema.

Canto II di Divino Comedia a cai un poco atrás. E texto “curú” tá cla. Loque ta falta tá un revishón profundo qu lo tuma algún día. E actividadnan familiar den tempu Pascu a wanta publicashón di e “borador definitivo” un poco.

Aqui ta sigui antó e texto integral di parti I di E Trabounan y Anóchinan.


E TRABOUNAN Y ANOCHINAN


I


Poema

Abo ta eligí lugá je herida
caminda nós ta papia nos silencio.
Abo ta haci di mi bida
e ceremonia demasiado puru aquí.



Revelashonan

Den anochi band’i bó
palabra tá clave, tá llabi.
E deseo di muri ta rey.

Qu bo curpa sémper lo ta
un espacio di revelashonan stimá.



Na bo aniversario


Ricibí e cara di mí aquí, muda, mendigo.
Ricibí e amor aquí qu mí ta pidibu.
Ricibí loque tin den mí qu tá abo.



Destrucshonan

… en besos, no razones
Quevedo

Je combate cu palabra scondemi
y paga e furor di mi curpa elemental.



Amántenan

un flor
no leu fo’i anochi
mi curpa muda
ta abri
n’e delicado urgencia di serena



Quen ta duna lus

Ora bó mirami
mi wówonan ta llabi,
muralla tin secreto,
mi temor palabra, poema.
Abo so ta haci di mi memoria
un biahera fasciná,
un candela incesante.



Reconocementu


Abo ta pone qu e silencio di lílanan[1] ta bati ala
den mi tragedia di bientu den curasón.
B’a haci di mi bida un cuenta pa mucha
caminda naufragio y morto
tá pretéxto di ceremónianan adorábel.



Presencia

bo bos
den e no por sali aquí e cosnan
di mi mirada
nán ta desposeemi[2]
nán ta haci di mí un barcu riba un riu di piedra
si n’ ta bo bos
áwaceru so den mi silencio di queintura
bó ta lós mi wówonan
y por fabor
papia cu mí
sémper



Encuentro

Un hende ta drenta den silencio y ta bandonami.
Awor soledad no tá so.
Bó ta papia manera anochi.
Bó ta anunciabu manera sed.



Durashón

J’aqui el a bai den anochi pretu
y su curpa lo a habitá den e cámber aquí
caminda lloramentu sin fin, pásonan peligroso
j’esún qu n’ ta bin, ma su presencia t’ey
mará n’e cama aquí caminda lloramentu
pasobra un cara ta llama,
na cadena den scuridad,
piedra precioso.



Bo Bos


Emboscá den mi scritura
bó ta canta den mi poema.
Rehén di bo dushi bos
petrificá den mi memoria.
Para changá na su huida.
Airu tatuá pa un ausente.
Oloshi qu ta bati cu mí
pa nunca lanta fo’i soño.



Olvido

n’e otro banda di anochi
amor tá posíbel

—hibami—

hibami entre e dushi sustáncianan
qu ta muri cada día den bo memoria



E Pásonan Pèrdí

Antes tábata un lus
den mi lenguahe q’a nace
na poco paso di amor.

Anochi abrí. Anochi presencia.



Caminda lo golós ta rondia

Ora sí e ta bin mi wówonan lo brilla
di e lus di esún qu mí ta llora
ma awor ta alentá un rumor di huida
den e curasón di tur cos.



Nombrabu

No e poema di bo ausencia,
jis un dibuho, un scer na un muralla,
algu den bientu, un sabor amargo.



Despedida

Su lus ta mata un candela bandoná,
su canto ta subi un para namorá,
Tantu criatura hambrá den mi silencio,
y e áwaceru chiquitu aquí qu ta compañami.



E Trabounan y Anóchinan

pa reconocé mi emblema den sed
pa nificá e único soño
pa no sustentami nunca di nobo den amor

mí tábata tur ofrenda
un puru fálla
di loba den mondi
den e anochi di cúrpanan

pa bisa e palabra inocente



Sentido di Ausencia

Si mí tribi
mira y bisa
tá pa su sombra
uní asina suave
na mi nòmber
leu allá
den áwaceru
den mi memoria
pa su cara
qu quimando den mi poema
ta dispersá hermosamente
un perfume
na cara stima q’a disparcé


Alejandra Pizarnik



© 2007 Papiamentu Bibu

Trabounan y Anóchinan (Alejandra Pizarnik)

BO BOS

Emboscá den mi scritura
bó ta canta den mi poema.
Rehén di bo dushi bos
petrificá den mi memoria.
Para changá na su huida.
Airu tatuá pa un ausente.
Oloshi qu ta bati cu mí
pa nunca lanta fo’i soño.



OLVIDO

n’e otro banda di anochi
amor tá posíbel

—hibami—

hibami entre e dushi sustáncianan
qu ta muri cada día den bo memoria



E PÁSONAN PÈRDÍ

Antes tábata un lus
den mi lenguahe q’a nace
na poco paso di amor.

Anochi abrí. Anochi presencia.



CAMINDA LO GOLÓS TA RONDIA

Ora sí e ta bin mi wówonan lo brilla
di e lus di esún qu mí ta llora
ma awor ta alentá un rumor di huida
den e curasón di tur cos.



NOMBRABU

No e poema di bo ausencia,
jis un dibuho, un scer na un muralla,
algu den bientu, un sabor amargo.



DESPEDIDA

Su lus ta mata un candela bandoná,
su canto ta subi un para namorá,
Tantu criatura hambrá den mi silencio,
y e áwaceru chiquitu aquí qu ta compañami.



E TRABOUNAN Y ANÓCHINAN

pa reconocé mi emblema den sed
pa nificá e único soño
pa no sustentami nunca di nobo den amor

mí tábata tur ofrenda
un puru fálla
di loba den mondi
den e anochi di cúrpanan

pa bisa e palabra inocente



SENTIDO DI SU AUSENCIA

Si mí tribi
mira y bisa
tá pa su sombra
uní asina suave
na mi nòmber
leu allá
den áwaceru
den mi memoria
pa su cara
qu quimando den mi poema
ta dispersá hermosamente
un perfume
na cara stima q’a disparcé


Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

12/25/2007

Bon Pascu

Awe nós a dicidí di liberá nos yunan di e nònsèns yanqui di quere den Santa Klaus (e biaha aquí nós ta lagu’é cu su ‘k’ germano) y bisa nán qu e no ta existí y qu nós mes ta pone regalu bou di palu di Pascu.

Pues awe tá Pascu mientras mashá tempu pasá nós a renunciá na Cristu y cristianismo. Un decishón qu nós a tuma basá riba lèsnan di historia, y qu divinidad di Cristu tá creá pa hende mes.

Béibel manera nós conoc’ele, o mihó bisá Tèstamènt Bieu, y especialmente su origen, conocé su predecesor. Por lo tanto e histórianan di creashón y diluvio tin nan parecido den un documento qu ta predatá Tèstamènt Bieu. Nós ta referí aqui na e documento Enuma Elish. E documento aquí conocé, manera ya nós a nota, tambe su historia di diluvio den persona di Ut-Napishtim.

Investigashonan arqueológico entre tantu ya a demostrá qu Mesopotamia a conocé mas qu un diluvio. O sea e diluvio den Tèstamènt Bieu no tá único den su sorto. Tambe Popol Vuh conocé un historia di diluvio.

No tá nada particular. Probablemente un grupo di israelita migrante a drenta den contacto cu un di e tantu religionan qu tábata existí e tempu allá na Mesopotamia, caminda un grupo dominante a absorbé e religión nobo aquí y introducí su mes mitología y dun’é asina su carácter di exclusividad; a dun'é asina su mes principio.

Dos mil aña pasá ta nace un yu hudiú qu lo carga e nòmber Yeshua ben-Yozef y qu después lo queda transformá den Cristu Hesús.

Yeshua ben-Yozef, mescós qu tur su siguidornan qu ta figurá den Béibel, tábata un hudiú. Posteriormente e ta bira un rabí, un pastor hudiú. Den e cuáter evangélionan oficial diferente be ta referí n’e como «rabí». Por lo tanto tá mas qu probábel qu nós tin di aber cu un rabí hudiú, qu tábata predicá den tradishón hudiú.

¿Quico e hudiú ascético aquí tábata propagá? Calque cristián lo bisa «amor pa bo próhimo». Nós mes ta quere qu e lès principal, banda di amor pa próhimo, di Yeshua ben-Yozef tábata compashón y solidarismo.

Pero tambe nós ta quere, siguiendo tradishón hudiú, si ta aceptá qu e tábata un rabí hudiú, no a haci nada otro qu reafirmá e pacto entre hudiunan y nan dios qu a haña su cristalisashón den un ley básico di dies mandamentu.

Tá p’esey qu den e último reunión cu su co-religionárionan e ta papia di ‘e aliansa’ y no aliansa nobo manera incorrectamente a queda introducí a través di tempu den diferente vershón di Béibel na diferente idioma. ¿Tá cua aliansa antó? E mesún aliansa qu den pasado na boca di Moisés a queda profesá entre hudiunan y nan dios.

Pone den boca di Yeshua ben-Yozef e palábranan “aliansa nobo” tábatin como intenshón quibra cu pasado di Tèstamènt Bieu y crea algu nobo.

¿Con por tábata posíbel antó qu Yeshua ben-Yozef por a bira Cristu Hesús?

Nós mes ta quere pa por a acusá hudiú di a mata Yeshua ben-Yozef, un hudiú, méster a ‘eliminá su raisnan hudiú.

Esaqui a queda lográ ora di generashón pa generashón y di época pa época a manipulá e téxtonan mas antiguo. Ehemplo suficiente tin. A cambia nòmber di hende y lugá. E figura central mes su nòmber a cambia. Otro figúranan di Béibel manera Pablo tábata llama originalmente Saul o Shaul. Pedro tábata originalmente Quefa. Asina María Magdalena tábata llama originalmente Mariam di Magdala (manera p.e. don Quijote de La Mancha).

A hinca den boca di hudiú e palábranan «rabí algún día pasá e hudiunan a tira piedra riba bo, ¿atrobe bo quièr bai alla?» (Huan 11:8) ¿Qui sentido tábatin laga hudiú bisa esey contra hudiú, si no tábata pa demonisá nán y posteriormente culpa nán di morto di nan señor? Paquico referí explícitamente na hudiú den sentido negativo den un contexto hudiú, si no tábata pa demonisá nán? Di esaqui tin múltiple ehemplo.

O manera Willis Barnstone (Bornstein) a scirbi den The Poetics of Translation:

«Sobrebibencia di hudiú como hudiú, sin embargo, tábata un constante y irritante y extremo bergüenza pa mayoría di e descendiéntenan di e hudiunan cristián. Nós por concluí qu revishón y traducshón di e téxtonan aquí (evangélionan) for di nan comienso desconocí solamente a agudisá e proceso di subvershón. Siguiendo e proceso riguroso aquí, autornan, compiladornan, editornan y traductornan di escritúranan, den transcurso di dos milenio, a crea un Hesús qu mayoría di cristián ta percibí como no-hudiú entre amígunan no-hudiú y enemígunan hudiú, un cristián na tera di Israel.»

Entre tantu e promesa den Tèstamènt Bieu qu lo bin un mesías, no a queda cumplí pa hudiunan. Ora Mohamed, o Mahoma, a surgi, algún hudiú a quere qu por fin e mesías a llega. Ora Mahoma a exigí eliminá e antiguo documéntonan, nan doctrina y custúmbernan, pasobra loque después a bira Corán tábata renobashón di e pacto original entre Dios y hende, a bolbe descartá e posibilidad di llegada di e mesías primintí di Tèstamènt Bieu.

Mientras tantu cristianismo a sigui crece bou di imperio romano a pesar di persecushón. Na 325 e emperador romano Constantino I (272 – 337 E.M.), e mes un pagano y qu a bautisá na su cama di morto, ta organisá e Concilio di Nicea qu tá e principio di un doctrina cristián standarisá.
Ya anteriormente na 311 E.M. emperador Galerio den e edicto de tolerancia de Nicomedia a pone un fin na persecushón y Constantino I den e edicto di Milán (313 E.M.) ta duna reconocementu oficial na religión cristián.

Den e Concilio di Nicea ta dicidí entre otro riba naturalesa di Hesús (e tá mescós qu Dios o e tá di un sustancia similar?) y cua documento tá oficial y cua nò. Asina a descartá diferente documento manera probablemente diferente otro evangelio manera evangelio di Filipo, evangelio di bèrdad, evangelio di Tomás y evangelio di Mariam (di Magdala), y a declará nán herético (algu parecido na e posishón 'subversivo' qu brua tin na Còrçao). Afortunadamente diferente di e documéntonan aquí a llega na nós síglonan después.

E Concilio di Nicea tábata e principio pa conbertí cristianismo den e religión estatal oficial. Tá e acto aquí, un decishón político, a haci qu cristianismo a codificá su documéntonan (Béibel), dicidí qu Hesús tá Dios y a bira e religión oficial y dominante y a expandé paréu cu imperio romano.

E tá prueba qu aqui no tin ningún forsa divino den funshón, sino simplemente un grupo dominante qu ta dicidí. Política tá mes bieu qu e otro profeshón mas bieu allá na mundu.

Nós ta bolbe na Yeshua ben-Yozef.

Nós tin qu suponé qu algún di nós sa qu Yeshua ben-Yozef no a nace riba 25 di decèmber, sino qu e tábata fecha di un fiesta pagano.

E pregunta tá antó: ¿tá algún di nós so tá mira e realidad aquí? Laga nós haci otro pregunta: ¿Tin otro cristianismo? ¿Un cristianismo qu no necesariamente méster conbertí esún riba su caminda, pa bon o pa malu?

Nós ta quere qu cristianismo berdadero, esún qu ta profesá cu palabra y cu echo loque Yeshua ben-Yozef, un hudiu ascético, un palestino qu probablemente parce Osama ben-Laden mas qu e ta parce Hitler, Clinton, Blair, Bush y Balkenende huntu, pero qu entretantu a queda germanisá y a bira blònd cu wowo blou, ta predicá amor pa próhimo, solidarismo y compashón.

Ora cristianismo, cristianismo berdadero, e cristianismo di amor pa próhimo, solidarismo y compashón, e cristianismo qu ta reafirmá e dies mandaméntunan, tá na e lepnan sanguinario y bárbaro di Bush, Blair y Balkenende, e ta pèrdè tur clase di sentido y balor. E cristián berdadero mester sinti un bergüensa profundo ora e burdúgunan aquí papia di cristianismo.

E cristián berdadero, di curasón, nós ta deseá bon Pascu.


Papiamentu Bibu

12/21/2007

Trabounan y Anóchinan (Alejandra Pizarnik)

RECONOCEMENTU

Abo ta pone qu e silencio di lílanan[1] ta bati ala
den mi tragedia di bientu den curasón.
B’a haci di mi bida un cuenta pa mucha
caminda naufragio y morto
tá pretéxto di ceremónianan adorábel.



PRESENCIA

bo bos
den e no por sali aquí e cosnan
di mi mirada
nán ta desposeemi[2]
nán ta haci di mí un barcu riba un riu di piedra
si n’ ta bo bos
áwaceru so den mi silencio di queintura
bó ta lós mi wówonan
y por fabor
papia cu mí
sémper



ENCUENTRO

Un hende ta drenta den silencio y ta bandonami.
Awor soledad no tá so.
Bó ta papia manera anochi.
Bó ta anunciabu manera sed.



DURASHÓN

J’aqui el a bai den anochi pretu
y su curpa lo a habitá den e cámber aquí
caminda lloramentu sin fin, pásonan peligroso
j’esún qu n’ ta bin, ma su presencia t’ey
mará n’e cama aquí caminda lloramentu
pasobra un cara ta llama,
na cadena den scuridad,
piedra precioso.



[1] Tipo di flor

[2] Quita un cos for di un hende. Renunciá na algu.

12/20/2007

Trabounan y Anóchinan (Alejandra Pizarnik)

Na bo aniversario

Ricibí e cara di mí aquí, muda, mendigo.
Ricibí e amor aquí qu mí ta pidibu.
Ricibí loque tin den mí qu tá abo.



Destrucshonan

… en besos, no razones
Quevedo

Je combate cu palabra scondemi
y paga e furor di mi curpa elemental.



Amántenan


un flor
no leu fo’i anochi
mi curpa muda
ta abri
n’e delicado urgencia di serena



Quen ta duna lus


Ora bó mirami
mi wówonan ta llabi,
muralla tin secreto,
mi temor palabra, poema.
Abo so ta haci di mi memoria
un biahera fasciná,
un candela incesante.


Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

12/18/2007

Trabounan y Anóchinan (Alejandra Pizarnik)

Awe nós ta cuminsá publicá otro colecshón di Alejandra Pizarnik mientras simultáneamente nós ta traduciendo Divino Comedia. Canto II tá casi cla. Nós ta spera di por publiqué promé qu nós drenta fin di simán.

Manera por a nota, ayera a publicá e colecshón Otro Poémanan. Su vershón integral a sali awe.
E biahe aquí ta toca turno na e colecshón Trabounan y Anóchinan. En total 43 poema.

Nós no quièr bisa mas qu loque ya nós a bisa di Alejandra Pizarnik.

E lector mes por huzga.


Poémanan y Trabounan (1959)

I

Poema

Abo ta eligí lugá je herida
caminda nós ta papia nos silencio.
Abo ta haci di mi bida
e ceremonia demasiado puru aquí.


Revelashonan

Den anochi band’i bó
palabra tá clave, tá llabi.
E deseo di muri ta rey.

Qu bo curpa sémper lo ta
un espacio di revelashonan stimá.

Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

Otro Poémanan (Publicashón Integral)

silencio
mí ta unimi na silencio
m’a unimi na silencio
y mí ta laga hacimi
mí ta laga bebemi
mí ta laga bisami

***

e náufragonan tras di sombra
a brasa esún q’a mata curpa
cu e silencio di su sánguer

anochi a bebe biña
y a balia sunú entre e huésunan di neblina

***

animal tirá na su rastro mas lehano
o mucha muhé sunú sintá den olvido
mientras su cabés quibrá ta bai-bin llorando
en busca di un cuerpo mas puru.

***

después
ora nán muri
lo mí balia
pèrdí den lus di biña
y e amante di mei-anochi

***

biahera di curasón di para pretu
di bó tá e soledad di mei-anochi
di bó tá e animalnan sabí qu ta pobla bo soño
en espera di e palabra antiguo
di bo e amor y su sonido na bientu quibrá

***

CAROLINE DE GUNDERODE

En nostalgique je vagabondais
par l’infini

C. de G.


Man je namorada di bientu
ta acariciá cara je ausente.
E alucinada cu su «maleta di cueru di
para»
ta hui p’e mes cu un cuchú den memoria.
Esún q’a queda devorá p’e spil
ta drenta den un baul di shinishi
y ta apaciguá e béstianan di olvido.

Na Enrique Molina

***

Mi ta canta.
No tá invocashón.
Jis nòmbernan qu ta bolbe.


Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

Otro Poémanan (1959) (Mi ta canta...)

Mi ta canta.
No tá invocashón.
Jis nòmbernan qu ta bolbe.


Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

Otro Poémanan (1959) (Caroline de Gunderode)

CAROLINE DE GUNDERODE

En nostalgique je vagabondais
par l’infini

C. de G.

Man je namorada di bientu
ta acariciá cara je ausente.
E alucinada cu su «maleta di cueru di
para»
ta hui p’e mes cu un cuchú den memoria.
Esún q’a queda devorá p’e spil
ta drenta den un baul di shinishi
y ta apaciguá e béstianan di olvido.

Na Enrique Molina

Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

Otro Poémanan (1959) (biahera...)

biahera di curasón di para pretu
di bó tá e soledad di mei-anochi
di bó tá e animalnan sabí qu ta pobla bo soño
en espera di e palabra antiguo
di bo e amor y su sonido na bientu quibrá

Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

12/17/2007

Otro Poemanan (1959) (despues...)

después
ora nán muri
lo mí balia
pèrdí den lus di biña
y e amante di mei-anochi

Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

Otro Poemanan (1959) (animal...)

animal tirá na su rastro mas lehano
o mucha muhé sunú sintá den olvido
mientras su cabés quibrá ta bai-bin llorando
en busca di un cuerpo mas puru.

Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

Otro Poémanan (1959) (e náufragonan ...)

e náufragonan tras di sombra
a brasa esún q’a mata curpa
cu e silencio di su sánguer

anochi a bebe biña
y a balia sunú entre e huésunan di neblina

Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

Otro Poémanan (1959) (Silencio...)

silencio
mí ta unimi na silencio
m’a unimi na silencio
y mí ta laga hacimi
mí ta laga bebemi
mí ta laga bisami

Alejandra Pizarnik


© 2007 Papiamentu Bibu

12/14/2007

Canto I - Divino Comedia


Anteriormente nós a menshoná qu nós a cuminsá un biahe dantesco. Pues e barcu tá na caminda. Aqui nós ta referí na e famoso y conocido buqui Divina Commedia di Dante Alighieri.

Ya dieshete aña pasá nós traducí un di e pártinan mas bunita, qu tá e di dos mitar di Canto V di Fièrnu, su ‘orgasmo’.

E obra ta consistí di tres Cántica, Fièrnu, Purgatorio y Paradéis. Cada cántica ta consistí di 33 canto (referencia na fecha di morto di Cristu). Awe nós ta publicá e promé canto di Fièrnu.

Na comienso Dante, pèrdí den un mondi, ta topa cu Virgilio (mira e nota tocante Virgilio). Virgilio lo bira su guía den Fièrnu y Purgatorio. Después di Purgatorio, Virgilio, qu no a conocé Dios (e Dios Cristián berdadero), méster entregá Dante na Beatriz, su guía den Paradéis.

Cada cántica tá atrobe dividí consecutivamente den círculo (Fièrnu), terasa (Purgatorio) y esfera (Paradéis). Den caso di Fièrnu cada círculo, qu atrobe tambe tin divishón, tá, según ta baha mas y mas den Fièrnu, contené diferente pecadó y ta simbolisá cada be picanan mas grave, te ora llega na su centro caminda Lucifer tá. E círculo mas profundo, na su turno partí den diferente zona, tá reservá pa diferente clase di traidor . E último zona tá pa traidornan di nan maestro (Hudas y Yeshua ben-Yozef (Cristu)). E centro mes tá reservá pa Lucifer, traidor di Dios. No méster lubidá cu Lucifer tábata un ángel (serafino) qu a cai.

En breve algu di Divino Comedia na papiamentu. Nós a purba mantené e cantidad di sílaba di e original mas tantu posíbel. Pa por a logra esey, cu regularidad, nós a aplicá cierto técnica di prosodia manera troncamentu (pasobra ta bira pasó), aféresis (supreshón de un o más lèter na comienso de un palabra ( ‘tras en bes di atrás o adén ta bira ‘dén)) y contracshón (‘qu’ y ‘a’ ta bira q’a).

E nótanan tá sacá for di e traducshón na spañó di Ediciones Cátedra (1988).

Pa duna mas dimenshón na e traducshón y yuda imaginashón di e lector, nós lo adishoná algún ilustrashón di e francés Gustave Doré.

Mescos qu Dante mester a pasa den Fièrnu, Purgatorio y Paradéis, nós, aunque na comienso, tá pasando den un biahe lingüístico exitante.

Dante ta caba e buqui (na final di Paradéis) cu e siguiente frase:


T’ amor qu ta move solo y tur strella.


Lo a spera e palabra Dios en bes di amor. Pues tal bes, Dante, a pesar di su evidente convicshón cristián tábata mas gnóstico qu nós ta quere y a referí na final na e gran poder amor, tal bes divino, y no directamente na Dios. E adagio "Dios ta amor" ta un salida demasiado fácil.

Tal bes e mesún fuente divino aquí ta guiando nós riba nós caminda a través di Divino Comedia.

Papiamentu Bibu



CANTO I


Na mitar di e caminda di nos bida[1]
m’a hañami den un mondi sucú sucú[2]
pasó e caminda dirèct ta’ha pèrdí.

¡Es tá duru bisa quico tábata
e mondi salbahe’y, áspero y fuerte
qu pensa riba je ta renobá miedu!

Es tá marga casi manera morto;
ma pasó ta trata di cos bon q’a mira,
ami lo conta di otro cos q’a topa.

No por ripití con a haci drenta ‘dén,
pasó n’e punto ey drumí mí tábata
pasó e ruta berdadero m’a bandoná.

Ma ora na pía di un ceru[3] m’a llega,
banda di un valle qu ey ta’ha caba
hesú mi curasón morto morto a spanta,

m’a hisa cara y mir’e lomb’i ceru
ya ta’ha bistí n’e ráyona’i planeta
qu ta guía hende stret riba ruta.

E or’ey num’e mied’ey a calm’un poco
qu den e lago di alma a perdurá
e nochi q’a pasa cu tantu angustia.

Y maner’esún qu ta queda sin rosea
y’a sali fo’i lamán para cant’i awa
y ’trobe contemplá e awa peligroso,

asina mi spiritu, na careda aínda,
atrobe a bira y mira e lugá
qu n’ ta laga ni’un hende bibu pasa.

Después q’a laga curpa sosegá un poco,
sigui caminda rib’ e ceru desolá,
sémper sigurando e pía di mas abóu.

Ora mí dilanti cla pa subi ceru
a tá aqui un onza[4] ágil y lihé
cu su cueru tur tur na mancha pintá,

fo’i mí dilanti n’ quer a hala quita,
di tur forma ta’ha còrta mi caminda,
qu cada be mí quièr a bira lomba bai.

Tábata comienso di un nobo día,
y paréu solo tábata subi cu strella
qu huntu cun’é e gran amor divino

pa promé bes a move tur cos bunita;
pues mí n’ ta’ha sospechá nada malu
di e fiera cu cueru tur tur na mancha

n’e ora di día y e dushi tempu;
ma un león[5] aqui dilanti mí a blo
y su imagen a llenami di horror.

Ta’ha parce qu é quer a bin riba mí,
cu cabes lantá y cu hámber furioso,
qu asta airu ta’ha mort’i mied’i je.

Y un loba[6] después qu tur su hámber
q’é ta’ha parce carga den su flaquesa,
y mashá hend’ den malora a pone biba.

Esaqui a producimi tantu peso
cu e miedu qu su bista a causami,
q’a pèrdè sperans’i llega cabe’i ceru.

Y mane’ ’sún qu p’ un ten’ ta bira ricu,
y otro tempu ta bolbe cai den ruina,
den tur su pensamentu ta sufri’ llora,

asin’e bestia ta’ha ’fectami sin tregua;
pues contrando cu mí mashá poco poco
e ta’ha pushami caminda solo n’ ta sali.

Mientras mí tábata baha lomb’i ceru,
dilanti mi wówonan a presentami,
un hende den silencio q’a parce muda.

Ora m’a mir’é ey pará den e gran desierto:
«Tene piedad di mí» duru m’a grit’é,
«quen qu bó tá, sea hende o spiritu.»

El a contestá: «Nò, hend’ un ten’ mí tábata,
di mi tátanan Lombardía ta’ha cuna,
pues di nán dos Mantua tábata patria.

M’a nace bo’i Julio César, aunque poco lat,
y m’a biba na Roma bo’i e bon Augusto
den ten’ di diosnan falsu y mentiroso.

Poeta mí tah’ta y cant’e nobl’ y hustu
yu di Anquises qu a bin di Troya,
después q’a quima Ilion e sobèrbè.

¿Ma paquí bó ta bolbe na tantu pena?
¿Paquí bó n’ ta subi e ceru gozoso
qu tá principio y rason di tur dicha?

«¿Tá abo antó Virgilio[7]. e fuent’ alla
qu ta spreit un riu anchu di elocuencia?
m’a contestá cu cara tur na bergüenza.

Oh bó tá luz y honor di tur poeta,
sea útil e gran amor y trabóu
qu a ponemi studia bo gran volumen.

Abo tá mi maestro y abo tá mi autor;
bó tá e único fo’i quen m’a tuma
e bunit’ estilo q’a dunami honor.

Mir’e bestia q’a ponemi bira lomba:
salbami di je antó, sabio famoso,
pues mi puls’ y bena e ta pone tembla.»

«Tá cumbinibu sigui un otro ruta»,
el a contestá or’ a mirami llora,
«si e lugá salbahe bó que laga ’trás.

Pasó’ e bestia ’qui, qu ta ponebu grita,
n’ ta laga ’un hende riba su caminda,
mas tant’ e ta impidi’é q’ e ta mata;

y su instinto t’asina malu y cruel,
qu t’insaciabel e hámber qu ta quim’é,
y, después q’el a come, mas hamber e tin.

Cu mashá animal e ta form’ un bibá,
y mas lo tin tanten Lebrel[8]no llega
qu lo pon’é sucumbí muri den su doló.

Esáqui lo no come tera ni heru,
sino sabiduría, amor y birtud,
y su cuna lo tá entre felp’i felpa.

Y e Italia humilde ey l’e salba
pa cua a muri señorita Camila,
Turno, Euríalo y Niso na herida.[9]

Na tur pueblo lo e yag riba e bestia
te or’ e hisa benté ’trobe den fièrnu
for di unda envidia[10] a lagu’é sali.

Pues pa bó mes bon mí ta discerní’i pensá
qu bó ta siguimi, y mí lo tá bo guía,
for di e lugá ’quí pa otro lugá eterno,

unda lo scucha lamento desesperá,
mira antiguo spiritunan llen’i doló,
cada un gritando su segundo morto;

y lo bó mira esnán qu tá contentu
den candela, paso’ ta warda e día
qu por uni cu tur alma bendishoná.

Y si ta deseá subi huntu cu nán,
ey tin un alma mas digno q’esún di mí:
ora mí lagabu, cun’é lo bó queda.[11]

Pasó ’emperador, qu ’riba ta reina
pues na su leynan mí ta’ha rebelde,
no que pa vía mí ta subi na su reino.

¡Tur parti e ta imperá y’ey goberná;
ey tá su lugá y ey su altu trono tá:
Es tá felis esnán qu e ta eligí!

Y m’a contest’é: Poeta, mí ta pidibu
pa e Dios ey qu abo no a conocé,
pa mí por scap’ e pena ‘quí y pió qun’é:

hibami na e lugá qu b’a bisami
y mí por mira e porta di San Pedro
y tur infelis qu b’a papiami di je.»

E or’ey el a cuminsá cana, y mí su tras.

© 2007 Papiamentu Bibu




[1] Dante a nace na 1265. Nán tábata considerá trinticincu aña como mitar di un bida normal. Acshón di Divino Comedia ta tuma lugá den Simán Santu di 1300, según mayoría di intéprete, y lo caba shete día después.

[2] Mondi sucú tá bida di bicio, picá, ma tambe confushón di su pensamentu; incluso turbulencia político. Tal bes nós no méster excluí pluralidad di significado, manera tá e caso cu diferente otro alegoría dantesco discutí. Aqui tambe lo por trece dilanti e tres constántenan den e obra aquí: superashón moral, superashón di eror doctrinal (cristianismo) y evocashón di actualidad político. Méster nota aqui qu Dante a scirbi Divino Comedia den exilio.

[3] Alegoría di bida virtuoso qu ta requerí esfuerso pa por queda alcansá. Nota aqui e antítesis «scuridad» / «lus» cu cua ta acentuá e contraste «bicio» / «virtud», «eror» / «bèrdad».

[4] Onza o leopardo tá un alegoría di luhuria.

[5] León ta representá soberbia.

[6] Alegoría di cudishi. Nós a dicidí, pa mantené e cantidad di sílaba limitá, di introducí e palabra aquí en bes di p.e. lobo muhé (o hembra), análogo na yewa (y no cabai muhé).

[7] Conocí como autor di e poema épico Eneida, poema den cua a través di historia di Eneas ta glorificá e ciudad di Roma y emperador Augusto. Eneas tábata un príncipe troyano qu a hui for di e ciudad distruí hibando cun’é e diosnan tutelar y tras di un biahe a través di lamán mediteráneo (den e relato aquí Virgilio na su turno ta imitá Odisea), e ta llega península Itálica, caminda tras di guéranan largu cu su habitántenan, discribí según e modelo di Ilíada, e (Eneas) ta casa cu Lavinia (Fièrnu, III), y asina ta duna origen na e rasa fundadó di Roma.

[8] Lebrel tá un rasa di cachó. Tin mashá teoría riba indentificashón o identidad di e Lebrel aquí qu lo logra expulsá e loba. E tendencia general, sin embargo, tá pa miré den sentido genérico: restaurashón di poder civil representá pa e figura di emperador, qu lo bin caba cu tur discordia qu tábata azotá Italia y cu corupshón di Iglesia (católico) mes.

[9] Camila, Turno, Euríalo y Niso tá tur personáhenan di Eneida: Camila tábata un damita guerero qu a muri den combate contra troyánonan; Niso y Euríalo, amígunan proverbial, a muri huntu den combate; Turno, un rey di e principal enemígunan di Troya, ta queda matá pa Eneas mes y asina ta pone fin na e epopeya (épica).

[10] Lucifer, e envidioso.

[11] Virgilio lo tá guía di Dante den Fièrnu y Purgatorio. Den Shelu l’e méster di e guía mas digno di Beatriz.

12/10/2007

Poesía Vertical X - 37

Un roncamentu ta tene anochi lantá.
Tá lomba di soño,
e parti je propio furor
qu nunca lo tá posíbel scucha:

Respirashón den abismo
o respirashón di abismo.
Y quizás mas aínda:
respirá abismo.

Ma abismo
¿é tá lantá o drumí?
¿Lo por tin un roncamentu di abismo
un roncamentu qu ta tene universo lantá?

Roberto Juarroz


© 2007 Papiamentu Bibu

Poesía Vertical X - 24

E diferente ángulonan di áwaceru
ta quita nos atenshón di e mas íntimo
naturalesa di áwaceru:
cai sémper perpendicular riba algu.

Asina tin be é ta cai perpendicular riba curasón,
ma curasón tin miedu
y ta scapa di tur perpendicular.
Otro bia é ta cai perpendicular riba mórtonan,
ma mórtonan ya no ta acertá ningún geometría.
Y otro bia é ta cai perpendicular riba anochi,
ma anochi ta bras’é manera un surtidó na tur caminda.

Sin embargo e perpendicular di áwaceru,
pa cumpli su llamado,
no méster ni siquiera un liña,
sino jis un punto caminda é por cai
y hundi curpa plenamente.

Roberto Juarroz


© 2007 Papiamentu Bibu

Poesía Vertical X - 8

Pensa tá un incompresíbel insistencia,
algu asina manera alargá e perfume di rosa
o bora buracu di lus
na un custilla di tiniebla[1].

Y e tá tambe trasbordá algu
den insensato maniobra
fo’i un barcu inconmoviblemente hundí
pa un nabegashón sin barcu.

Pensa tá insistí
den un soledad sin retorno.

Roberto Juarroz


© 2007 Papiamentu Bibu


[1] Scuridad

12/07/2007

Poesía Vertical X - 19

Barbarie di morto,
e rústico pantomina di morto
y su cruel y vulgar inhumanidad,
no ta combiná cu pensamentu.

Tal bes amor o doló
por pacta cun’é
y quisás tambe música o soño,
pero pensamentu tá un bandera
plantá na otro parti,
manera además poesía tambe tá.

Ambos ta hinca den su índole abrí
e antinómianan di morto.
Sin embargo,
un cos tá saca cara fo’i nada
y otro cos tá paga nán.

Precisamente,
poesía y pensamentu
tá lo mas opuesto na morto
pasobra nán tá su testígunan mas fiel.

Roberto Juarroz


© 2007 Papiamentu Bibu

12/05/2007

Íslanan Inútil

¿Quen ta dependé di quen?

Asina spañó a llama nos íslanan después qu a pone pía na tera, pasobra aparentemente no tábatin riquesa mineral presente, principalmente oro y plata. Después Còrçao, Aruba y Boneiru, a queda ocupá pa Paisnan Abou qu sí a mira nan importancia ora nán a conbertí especialmente Còrçao den un centro di comercio qu tábatin na benta por ehemplo cacao, catuna, fruta y, naturalmente, e recurso humano: catibu. Tábata necesario abastecé e céntronan aquí y pa esey a crea cámponan di concentrashón pa catibu manera Quenepa y Santa Cruz.

Nós tábata conocí como un di e céntronan di mayor importancia pa loque ta trata e bárbaro negoshi di bende catibu qu tábata queda deportá for di Africa y qu tábatin e suerte, o mala suerte, di llega bibu, pasobra e biahe di deportashón no tábata un biahe di crucero. Aunque logística di e biahe di deportashón tábata mixto — algún capitán di barcu tábata preferá pac catibu riba otro y otro tábata preferá llena barcu cu menos catibu pa mas tantu catibu posíbel llega bibu na nan destinashón — finalmente bárcunan sobrecargá tábata dominá e economía aquí di deportashón di africano. Esaqui tábatin como consecuencia qu mientras e biahe tábata dura, e situashón na bordo tábata bira pió. Catíbunan den e cámponan di concentrashón marítimo aquí, ipac riba otro, mester a soportá drumi den otro su sodó, den otro su shushi y den otro su carni putrí.

Asina pues, sémper nós tábata di gran importancia pasobra después qu a abolí sclabitud — algu qu Paisnan Abou a haci como un di e últimonan[1] — nogoshi a sigui, entre otro, den forma di contrabanda cu tera firme, algu qu hulandés mes tábata encargá di je. O sea nán tábata hinca den práctica loque sémper tur tempu nán a haci.

Tambe después nós no a pèrdè nos importancia como nogoshi y propiedad nunca manera p.e. den forma di un centro financiero renombrá, un refinería y un haf natural y hundu qu bó no ta topa fácilmente otro caminda.[2]

Por lesa ya e tempu ey loque awendía aínda bó ta tende: Nós tá póber, necesitá, indigente. Nós ta costa cèn; cèn balioso di e pagadó di impuesto hulandés qu ta bai den un barí antillano sin fondo.

Pero pa e tempu ey ta conta loque ta conta awor tambe. Es decir, un cos tá loque e ocupadó y colonisadó ta paga pa mantené su operashón na su colónianan y otro cos tá loque compañíanan privá — e tempu allá W.I.C. — ta gana operando for di Antilla y uzando Antilla como centro di operashón. Laga nós tá un poco mas cla. E supuesto gastu qu gobièrnunan di Paisnan Abou tábatin y tin aínda cu nós ta cai chiquí cu loque realmente nós a generá pa nán, tá generando pa nán y lo generá pa nán.[3] Mas aleu mas tocante e asuntu aquí.[4]

¿Qui tá balor di Antilla en general y Còrçao en particular? ¿Cua te e púntonan di importancia?

1. Centro di comercio di diferente índole manera offshore y otro servícionan financiero
2. Haf como centro di facilitashón di servicio y transporte[5]
3. Petroli (sí, tá mashá probábel qu nós tin petroli)
4. Ocupashón militar hulandés y mericano y centro di operashón y intervenshón militar
5. Balor como propiedad, tantu tera como lamán.
6. Mineral na tera y den lamán (petroli tá un mineral)
7. Diferente otro actividad industrial y financiero
8. Suministro ilimitá di recurso humano y perizia

Laga nós discurí riba cada punto brevemente:


1. Centro financiero di diferente índole manera offshore y otro servícionan financiero
Tradishonalmente nós tá conocí pa nós especialismo riba e tereno aquí manera offshore, seguro, E-zone etc. Tá importante inventarisá e cantidad di florín qu e sector aquí na su diferente nivelnan ta producí. Riba e tereno aquí nós no a acumulá mashá informashón. Algu pa futuro.[6]


2. Haf como centro di facilitashón di servicio y transporte
Nós a tuma esaqui como un forma di presta servicio separá pasobra importancia di haf ta resaltá pa un país rondoná pa lamán y qu tin, mundialmente mirá, algún di e mihó hafnan. Además, aña pasá e político hulandés Bram Peper den probablemente un lapsus lingual[7] a menshoná qu San Martín ta cumbiní nán como haf pasobra e tá muchu mas barata qu loque Rotterdam ta cobra pa diferente clase di servicio.

Por lo tanto tá di gran importancia investigá con p.e. Còrçao tá pará. Es decir, considerando e eror involuntario di e político hulandés aquí qu a “reda” realmente y sin qu tábata su intenshón, a duna un bista den “cushina”, ta existí e real posibilidad qu esey tambe ta conta pa Còrçao. Si tá asina, anto nós tá cobrando tarífanan muchu abou y, por lo tanto, pèrdiendo cèn.


3. Petroli
Actualmente tin actividad marítimo andando qu tá investigando esaqui. Tin secrecía rondó di e asuntu aquí. Pero no tá promé be. Còrda qu nós, den cercanía di Aruba y Venezuela, potencialmente por tin petroli.[8] Nós méster realisá nós qu p.e. den e caso aquí no ta trata solamente di interés di Paisnan Abou, pero tambe interés di Merca, un país qu tá den necesidad di petroli pasobra e tá hañando competencia ferós di entre otro Rusia, India y China na otro pártinan di mundu.

Nós mes ta quere qu secrecía tá entre otro debí na e echo qu un resultado positivo no por sali tantén no a primi nós tur den e coshèt di Declarashón Final. No pasobra Declarashón Final lo impidí nós reclamá nós derecho riba loque tá di nós, sino mas bien pasobra un resultado positivo den un tiru ta desbaratá e imagen qu nós tá póber, necesitá y indigente y qu nós ta costa cèn so.


4. Ocupashón militar hulandés y mericano y centro di operashón y intervenshón militar
Esaqui no méster di muchu splicashón. Pa por controlá y dominá un territorio, ta haci’é cu metódonan militar. Además, un ciegu sa qu e básenan militar na Còrçao (hulandés y mericano) no t’ey pa ni changa traficante di droga, ni changa pishiporco. E t’ey pa actividad militar, p.e. den caso di Venezuela y, si supuestamente Venezuela lo quièr a intentá conquistá e paisnan ABC, anto ta intervení pa por evitá e escaramuza militar na Malvinas entre Argentina y Inglatera (1982).[9] E representante di V.V.D., e derechista Henk van Baalen, a bisa qu «e (Chavez) no mester mishi cu su ténglanan cu nos Malvínanan…» y qu Chavez «no por cambia límitenan marítimo unilateralmente y anexá territorio di reino y si Chavez intervení militarmente, anto Paisnan Abou méster contestá militarmente…».

Tur esaqui, nós ta bolbe ripití, tá ehemplo di lenguahe di guera sin qu a busca pa sa quico exactamente presidente Chavez a bisa. Reacshonan desprevení manera esún di van Baalen ta cai manera un “bendishón for di shelu”, pasobra asina so nán ta baha nan warda, nan instinto colonial ta sali y nan ta mustra nan berdadero naturalesa y cara di ocupadó colonial.


5. Balor como propiedad, tantu tera como lamán
Esaqui tá un punto sumamente interesante. Si mir’é for di nós punto di bista actualmente, anto nós no ta realisá nós qu tantu e superficie di tera, como e superficie di lamán pa e ocupadó tin balor. Por lo tanto, si ta sali for di un superficie di tera di 8ookm2 (800.000.000m2) y un preis promedio aproximá di entre, laga nós bisa, 250 pa 500 florín pa méter cuadrá, anto nós ta llega na e montante fenomenal di di entre 200 billón (200.000.000.000) pa 400 billón (400.000.000.000) florín antillano.

For di punto di bista di e ocupadó y colonisadó, tá un montante excepshonalmente altu qu e n’ ta laga bai y lo protehá cueste loque cueste. Méster realisá nós qu tá un cálculo pa tereno so. Nó a calculá su balor agregá pa construcshón, refinería etc., etc. Por lo tanto tá un propiedad qu ta bale la pena ocupá y controlá económicamente y militarmente.

Awor lamán. Wèl, recientemente a descubrí titanio den santu di lamán di Statia. Además, lamán tá fuente di proteína (piscá) y, naturalmente, lamán tá caminda den futuro lo méster bora petroli. Lamán tá “territorio” pa operashonan militar. Lamán tá directamente conectá cu importancia di haf. Otro punto tá nos biodiversidad den lamán. Esaqui tá fuente di recúrsonan natural renovábel y no renovábel.


6. Mineral na tera y den lamán
Tá un echo qu áreanan volcánico ta ricu na mineral, entre otro níquel. Cuba tá conocí pa su producshón di niquel. Còrçao, cerca di Jeremí, a conocé un mina di níquel.[10] Tá bien posíbel qu den nos tera tin diferente mineral qu nós no a descubrí aínda. Un estudio geológico profundo por duna mas bista riba esaqui. Tá importante nota aqui qu santu di lamán di Statia tin titanio, qu tá un mineral scars y costoso.


7. Diferente otro actividad industrial y financiero
Esaqui tambe aínda ta requerí un inventarisashón. Un punto di salida tá e registro di Camara di Comercio. Esaqui ta conta tambe pa e promé punto.


8. Suministro ilimitá di recurso humano y perizia (conocementu)
Na Paisnan Abou tá bibando aproximadamente 130.000 antillano qu, mescós qu yu di Surnam (500.000) y tur otro strañero, tá aportando sustancialmente na economía di Paisnan Abou. Nos sistema di beca tá realmente un fondo qu tá desarollando Paisnan Abou. O sea, tambe cu nós mes héndenan, como recurso humano, nós tá aportando na desarollo di Paisnan Abou. Den terminología moderno ta llama esey brain drain o fuga di celéber. Pues awor e asuntu a dòl, pasobra awor ta resultá qu no tá nán tá desarollando nós, sino qu nós tá desarollando nán.


Conclushón

En resumen, loque nós quièr a demostrá preliminarmente cu e artículo aquí tá, qu mester haci un inventarisashón loque realmente Antilla en general y Còrçao en particular ta bal, basá riba e púntonan qu nós a menshoná. Tá obvio qu e lista aquí no tá definitivo, sino adaptábel y ampliábel. Sin embargo, tá un comienso. Un proceso qu ya a cuminsá cu diferente investigashón manera esún di petroli y e investigashón marítimo riba biodiversidad rondó di Boneiru, ehecutá pa Ministerio Hulandés di Agricultura, Crío di Bestia y Pesca.

Còrda sémper qu e historia di e colonisadó tá pa nós quere qu nós no tin balor, qu nós no tin importancia. ¿Y con a logra esey y aínda tá logrando esey? A logra esey y tá logrando esey pasobra tur tempu a ripití qu e paisnan qu ta componé Antilla, no ta rindi. ¿Con e colonisadó tá logrando esey awor? Cu e mesún historia. Còrda sémper tambe qu tur cos, especialmente un colonia, tin balor agregá den futuro pasobra p.e. a descubrí o a haña e forma eficiente di bora petroli.

Awendía e historia ey a haña un dimenshón adishonal pasobra awendía e colonisadó tá asina “bondadoso” qu e tá duna nós Cèn di Desarollo, como si fuera ta trata di un gran acto humano di extendé man pa yuda otro país. Esaqui tá otro prostitushón di idioma. Solamente si ta dun’é su nòmber berdadero, anto tambe den e caso aquí tur cos ta bira obvio.

En bes di llame Cèn di Desarollo, méster llamé Invershón Estatál Hulandés (pa explotashón).[11]

No tá sin sentido qu política hulandés a laga e palábranan “zona económico exclusivo” cai. ¿Un zona económico exclusivo pa quen operá? Si ta pa e estado soberano Còrçao, o tal bes un federashón di Antilla soberano, antó nós mes lo piqui su frútanan. O sea nan proposishón pa un zona exclusivo, ta pa nán so por operá adén haciendo invershón estatal, explorashón y explotashón.[12]

Esencia di e asuntu tá qu finalmente no nán ta desarollá nós, sino nós ta desarollá nán.

Finalmente no nós mester di nán, sino nán mester di nós.

Papiamentu Bibu



[1] Tá conocí p.e. na Sürnam qu e dóñonan di catibu tábata haña compensashón pa cada catibu qu lo a haña libertad. Pa por a haña mas cèn, nán tábata organisá expedishonan pa por gara hende pretu qu a logra libertad anteriormente (ora nan a hui).

[2] Bullenbaai ta e bahía mas hundu di mundu

[3] Pa duna un ehemplo: riba e página-web http://www.suriname.nl/discus/messages/1389/6885.html?1146609688 ta haci menshón qu dr. Armand Zunder a haci un cálculo qu entre 1638 y 1940 Paisnan Abou a gana 283 billón euro (283.000.000.000) qu ta equibal na 736 billón florín antillano (736.000.000.000). Extrañamente e no a sigui cu e cálculo aquí pa e periodo después di 1940 ora especialmente bauxit a cuminsá hunga un papel importante.

[4] E ex-político y mandatario hulandés Eegje Schoo (VVD) a llega di reconocé qu 80% di cèn di desarollo ta bolbe den sacu hulandés.

[5] Bullenbaai ta e bahía mas hundu di mundu.

[6] bon nota y refrescá memoria aqui qu algun luna pasá a queda publicá con e nogoshi di offshore a aumentá sustancialmente na Paisnan Abou. Por lo tanto, mientras Vermeend y ótronan tábata quibra offshore aqui, nán tábata crea condishonan faborábel na Paisnan Abou. Tambe después den un corant hulandés a sali un publicashón después qu políticonan “bahohulandés” a bati alarma pasobra nán tábatin miedu qu offshore, pa motibu di competencia, lo a baha. Ta trata pues di un nogoshi di diferente billón. Lamentablemente nós no a warda e informashón aquí na su debido tempu. Nós ta buscando.

[7] Slip of the tongue. E programa di televishón en cuestión nós lo queda debe e lector. Nós ta buscando via Uitzending gemist.

[8] Aqui nós quièr recòrda qu recientemente Sürnam y Guyana a llega na un acuerdo riba delineashón marítimo qu, pa extenshón, ta vinculá qu petroli na costa di e dos paisnan aquí. Además recientemente a haña petroli na costa di Brasil (ya Lula ta papiando di nashonalisashón (¿el a bira chavista?)) y, tambe, dénter di su áwanan territorial, afortunadamente, Cuba a descubrí petroli.

[9] Como prueba di esaqui nós quièr refrescá memoria di e lector riba e notorio caso qu presidente Chavez lo a reclamá e paisnan ABC den un discurso. Sin tin sigur qu realmente esey tábata e caso, diferente político hulandés (especialmente derechista) e expresá lenguahe di guera. Algún enlace: http://www.mo.be/index.php?id=61&tx_uwnews_pi2%5Bart_id%5D=15855 * http://antillen.nu/content/view/2434/145/ * http://antilliaans.caribiana.nl/politiek/ChavezAntillen. E expreshón «nos Malvinas» tá mas qu prueba qu pa nán nós tá nan propiedad.

[10] Uzo di níquel ta data for di 3500 aña promé qu Era Moderno. Especialmente níquel tin un uzo amplio y avansá. Pa esaqui conectá na e siguiente página-web di Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Nickel.

[11] E confeshón di Eegje Schoo tá prueba qu cèn di desarollo tá, en efecto, invershón estatal hulandés.

[12] Pa tuma nota quico “zona económico exclusivo” ta nificá, nós a pone aquí un enlace di e resultádonan di Google: http://www.google.com/search?q=exclusieve+economische+zone o http://www.google.com/search?q=exclusive+economic+zone.